Zróżnicowanie wysokości opłaty stosunkowej – pobieranej w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych – w zależności od tego, czy po wszczęciu postępowania egzekucyjnego dłużnik dobrowolnie wpłacił należną kwotę komornikowi, czy też do rąk wierzyciela, narusza zasadę poprawnej legislacji oraz zasadę równości – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
28 czerwca 2017 roku Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu w trybie art. 92 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. poz. 2072), na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 czerwca 2017 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Piasecznie:
czy art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376, dalej: u.k.s.e.) w zakresie, w jakim przewiduje pobranie od kwot wpłaconych przez dłużnika bezpośrednio komornikowi opłaty stosunkowej w wysokości 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, jest zgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,
orzekł, że art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w zakresie, w jakim przewiduje pobranie od kwot wpłaconych przez dłużnika bezpośrednio komornikowi opłaty stosunkowej w wysokości 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, jest niezgodny z zasadą poprawnej legislacji wywodzoną z art. 2 konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 konstytucji.
Zgodnie z art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednakże w przypadku wyegzekwowania świadczenia wskutek skierowania egzekucji do wierzytelności z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, świadczenia z ubezpieczenia społecznego jak również wypłacanych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zasiłku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz dodatku szkoleniowego, komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 8% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/20 i nie wyższej niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
W świetle przedstawionej wyżej regulacji art. 49 ust. 1 u.k.s.e. jeśli po wszczęciu postępowania egzekucyjnego dłużnik dobrowolnie i zgodnie z treścią tytułu wykonawczego uiści świadczenie komornikowi, to takie świadczenie należy traktować jako „wyegzekwowane”. Komornik ustala wówczas wysokość opłaty stosowanie do treści art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.e., czyli przy zastosowaniu stawki 15%. Jeżeli zaś dłużnik zdecyduje się na uiszczenie świadczenia do rąk wierzyciela, to wówczas wierzyciel zobowiązany jest złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego w takim zakresie, w jakim świadczenie zostało spełnione. Komornik musi w takiej sytuacji postępowanie egzekucyjne umorzyć. Jednak wtedy komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 5% świadczenia „pozostałego do wyegzekwowania”, co wynika z art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.s.e.
Art. 49 ust. 2 u.k.s.e. W sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 824 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 5% wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania, jednak nie niższej niż 1/20 i nie wyższej niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednakże, w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela zgłoszony przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 1/20 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że takie zróżnicowanie sytuacji prawnej dłużnika wyłącznie w zależności od tego, w jaki sposób ten dobrowolnie spełnia świadczenie, nie jest dopuszczalne w świetle konstytucyjnej zasady równości (art. 32 ust. 1 konstytucji). Kluczowe znaczenie ma tu bowiem sam fakt zaspokojenia wierzyciela. Sposób, w jaki do tego dochodzi – czy przez uiszczenie długu komornikowi, czy bezpośrednio wierzycielowi – ma z tej perspektywy charakter wtórny. W obu wypadkach dłużnik podejmuje działanie zgodnie z treścią tytułu wykonawczego. Opłata stosunkowa pobierana jest po wszczęciu postępowania egzekucyjnego i najczęściej już po powzięciu przez komornika określonych czynności. Zasadniczo jednak nakład pracy komornika jest mniejszy, jeśli dłużnik samodzielnie uiszcza należne kwoty, bez konieczności stosowania wobec niego przymusu. Wobec działania dłużnika zgodnego z treścią tytułu wykonawczego osiągnięty zostaje podstawowy cel postępowania egzekucyjnego, czyli zaspokojenie wierzyciela. To, czy rezultat ten uzyskuje się w drodze wpłaty świadczenia komornikowi, czy też do rąk wierzyciela, nie uzasadnia, zdaniem Trybunału, 3-krotnie wyższej stawki opłaty w razie wyboru tego pierwszego sposobu.
Trybunał wziął pod uwagę również i to, że zasady ustalania wysokości opłaty stosunkowej powinny opierać się na założeniu, iż dłużników na każdym etapie postępowania egzekucyjnego należy motywować do dobrowolnego i pełnego zaspokojenia wierzycieli. Tymczasem z art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.e. wynika, że tak samo – pod względem wysokości opłaty – będą potraktowani dłużnicy, którzy samodzielnie uiszczą świadczenie po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (nierzadko zaraz po otrzymaniu o tym zawiadomienia), oraz ci dłużnicy, którzy będą powstrzymywać się od zaspokojenia wierzyciela aż do wyegzekwowania długu w drodze przymusowej egzekucji. Takie rozwiązanie jest nieracjonalne i dysfunkcjonalne z punktu widzenia założeń ustawodawcy. Ponadto, wpłacenie przez dłużnika należnych kwot komornikowi jest zasadniczo typową reakcją na otrzymane zawiadomienie o wszczęciu postępowania. Nierzadko – w praktyce – w treści tych zawiadomień zawarte jest „wezwanie” do uiszczenia długu na konto bankowe lub gotówką w kancelarii komornika, bez wskazania możliwości zapłacenia bezpośrednio wierzycielowi. Podjęcie przez dłużnika działań zgodnych z treścią zawiadomienia otrzymanego od komornika nie powinno wciągać go w „pułapkę” polegającą na konieczności poniesienia opłaty ustalanej przy zastosowaniu stawki 3-krotnie wyższej niż stawka, jaka miałaby zastosowanie, gdyby świadczył bezpośrednio wierzycielowi. To z tych powodów TK uznał, że zakwestionowana regulacja nie spełniła również wymagań wynikających z konstytucyjnej zasady poprawnej legislacji (art. 2 konstytucji).
Jakie znaczenie będzie miało wyżej omówione orzeczenie TK dla praktyki egzekucji komorniczych? Pojawiają się głosy, że komornicy będą traktowali pieniądze wpłacane u nich w biurze jako ruchomości i w konsekwencji będą dokonywali ich zajęcia 🙂 Zamiast pokwitowania wpłaty dłużnik będzie otrzymywał zatem protokół zajęcia gotówki. Oczywiście powyższe rozwiązanie jest raczej humorystyczne, ale nie można wykluczyć, że niektórzy komornicy się na nie zdecydują. Oczywiście na takie działania przysługuję skarga do Sądu Rejonowego przy którym działa komornik, który powziął taką czynność. Orzeczenie TK z 27 czerwca 2017 r. wywołało już pewien rezonans w orzecznictwie sekcji egzekucyjnych Sądów Rejonowych. Niektóre z nich przyjęły, że linię orzeczniczą, że od wpłat “dobrowolnych” (sic!) komornik nie może pobrać żadnej opłaty. Pojawiają się także stanowisko, że skoro wpłata “dobrowolna” nie jest uznawana za egzekucję, to komornik powinien zarządzić zwrot takiej kwoty pieniężnej dłużnikowi. Jednocześnie komornik może dokonać zajęcia swojej wierzytelności w stosunku do dłużnika z tytułu obowiązku uiszczenia opłaty egzekucyjnej. Komornik pobiera wówczas 15%.
