Zgodnie z art. 130 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1560 ze zm., dalej pr. spół.) ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności.
Niewypłacalność dłużnika jest powodem ogłoszenia jego upadłości również w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 28 lutego 2003 (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 2171 ze zm., dalej: p.u. ). Niemniej jednak prawo spółdzielcze przez niewypłacalność rozumie tylko sytuację, w której według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań (art. 130 § 2 zd. 1 pr. spół.). Oznacza to, że fundusze własne spółdzielni (zasobowy, udziałowy i inne przewidziane w statucie) są niższe od łącznej sumy jej strat bilansowych. Regulacja ta odpowiada postaci niewypłacalności określonej w art. 11 ust. 2 p.u. (niewypłacalność w postaci nadmiernego zadłużenia). Drugim przejawem niewypłacalności jest natomiast utrata zdolności do wykonywania zobowiązań pieniężnych i zarazem wymagalnych, tj. faktyczny brak możliwości zapłaty długów, według racjonalnej i obiektywnej oceny, zarówno obecnie, jak i w najbliższej przyszłości (art. 11 ust. 1 p.u.).
Podstawę ogłoszenia upadłości spółdzielni – także mieszkaniowej jak i spółdzielni socjalnej – może stanowić zarówno nadwyżka pasywów nad aktywami (art. 11 ust. 2 p.u. w zw. z art. 130 i nast. Prawa spółdzielczego), jak i fakt trwałego zaprzestania płacenia długów (art. 11 ust. 1).
Zarząd spółdzielni jest organem najlepiej zorientowanym w sytuacji finansowej spółdzielni i do jego obowiązków należy nieustanne czuwanie nad jej płynnością finansową. Jeżeli według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, w którego porządku obrad zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni. Najwyższy organ spółdzielni po przeanalizowaniu sytuacji finansowej spółdzielni oraz ewentualnych wniosków umożliwiających bezzwłoczne wyjście ze stanu niewypłacalności może podjąć jedną z dwóch decyzji. Po pierwsze może powziąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni (art. 130 § 3 pr. spół. )28. W takim wypadku jest zobowiązany do wskazania dodatkowych środków, które umożliwią wyjście ze stanu niewypłacalności. Najczęściej w praktyce tymi środkami są: uzupełnienie zadeklarowanych udziałów, dobrowolne świadczenia członków (pożyczki lub wkłady pieniężne), kredyty, zlikwidowanie zbędnych aktywów, jak również zlikwidowanie nierentownej działalności gospodarczej spółdzielni30. Druga możliwość sprowadza się do podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości (art. 130 § 4 pr. spół.). W razie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości, zarząd spółdzielni obowiązany jest niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości. Obowiązek zarządu spółdzielni niezwłocznego zgłoszenia do sądu wniosku o ogłoszenie jej upadłości aktualizuje się dopiero w razie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości. Należy uznać, że obowiązek ten zostanie spełniony, jeżeli przedmiotowy wniosek zostanie zgłoszony w terminie miesiąca, licząc od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie (art. 21 ust. 2 w zw. z art. 21 ust. 1 p.u. w zw. z art. 130 § 4 pr. spół.).
Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółdzielni, jeżeli jej stan niewypłacalności powstaje w toku likwidacji, spoczywa na likwidatorze (art. 131 pr. spół.), gdyż on w tym czasie reprezentuje spółdzielnię (art. 119 § 1 pr. spół.). Likwidator zgłasza wniosek o ogłoszenie upadłości bez uchwały walnego zgromadzenia w tym przedmiocie. Obowiązany jest to uczynić w terminie miesiąca liczonym od dnia, w którym na podstawie sprawozdania finansowego stwierdzono, że majątek spółdzielni nie wystarcza na zaspokojenie długów.Wniosek o ogłoszenie upadłości spółdzielni może złożyć również wierzyciel spółdzielni. Podmiot ten może oprzeć go na przesłance niewypłacalności, objawiającej się przewagą pasywów nad aktywami, bądź utracie płynności finansowej przez spółdzielnie.
Jeżeli ze sprawozdania finansowego sporządzonego przez zarząd lub przez likwidatora wynika, że majątek spółdzielni, która zaprzestała swej działalności, nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, a wierzyciele nie wyrażą zgody na ich pokrycie, sąd na wniosek wierzycieli lub Krajowej Rady Spółdzielczej zarządzi wykreślenie spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego, zawiadamiając o tym wierzycieli i Krajową Radę Spółdzielczą. W takim wypadku nie przeprowadza się postępowania upadłościowego.