Art. 299 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 1578)

Na podstawie art. 299 k.s.h. członkowie zarządu sp. z o.o. ponoszą w istocie odpowiedzialność za bezprawne, zawinione niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wniosku o otwarcie  postępowania restrukturyzacyjnego. 

Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania spółki zarówno o charakterze cywilnoprawnym, jak i publicznoprawnym. Istnieje jednak odrębna podstawa prawna odpowiedzialności za zaległości podatkowe sp. z o.o., którą stanowi art. 116 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.). Jeśli zaś chodzi o odpowiedzialność członków zarządu (likwidatorów) za niezapłacone składki na ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne opiera się na treści art. 31 i art. 32 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które odsyłają do art. 116 o.p.

Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. są: istnienie określonego zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki, oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu.

Przewidziana w art. 299 k.s.h odszkodowawcza odpowiedzialność zarządców spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, obejmuje wszystkie te osoby, które ustanowione sposobem wskazanym w .przepisach k.s.h stanowią zarząd, powołany do kierowniczych funkcji spółki z o.o. Jeśli skład zarządu dłużnej spółki zmieniał się, to odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. ponoszą wszystkie osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Do przyjęcia odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. wystarczy istnienie podstawy zobowiązania w czasie sprawowania funkcji członka zarządu, nie jest natomiast konieczne, aby zobowiązanie w tym czasie było wymagalne. Wpis określonej osoby do Krajowego Rejestru Sądowego jako członka zarządu spółki nie przesądza o ponoszeniu przez tę osobę odpowiedzialności na zasadach określonych w art. 299 k.s.h. Odpowiedzialności nie ponosi bowiem osoba, która przestała być członkiem zarządu spółki przed powstaniem zobowiązania będącego podstawą dochodzonego roszczenia, nawet wówczas, gdy nie zostało to uwidocznione w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ponadto, odpowiedzialności za zobowiązania spółki nie można przypisać osobie, która wprawdzie została wpisana do rejestru, ale bez uprzedniego, prawidłowego powołania do pełnienia funkcji członka zarządu. Osoby takie nie mogą bowiem reprezentować spółki i nie mają wpływu na prowadzenie jej spraw, przez co przypisywanie im odpowiedzialności za te działania musi być wykluczone. Wynika to także z tego, że wpis do KRS ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny.

Odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. dotyczy zatem osób rzeczywiście pełniących funkcję członka zarządu na podstawie prawidłowego powołania i z funkcji tej jeszcze nieodwołanych, a decydujące znaczenie ma chwila powołania lub odwołania, nie zaś chwila ujawnienia tego faktu w rejestrze. 

Bezskuteczność egzekucji. 

Zasadniczą przesłanką odpowiedzialności członków zarządu jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Wierzycielowi musi zatem przysługiwać skuteczne roszczenie względem spółki. Zdecydowana większość przypadków stwierdzenia bezskuteczności egzekucji wymagać będzie stosownego postanowienia komornika sądowego o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, które toczyło się przeciwko spółce. Jednakże  można przyjąć, że przesłanka “bezskuteczność egzekucji” jest spełniona, gdy nie ma już żadnych wątpliwości co do tego, że roszczenie wierzyciela spółki nie może być zaspokojone z  majątku spółki. W praktyce pojawiły się  wątpliwości, jak należy rozumieć pojęcie bezskuteczności egzekucji. Według pierwszego z poglądów bezskuteczność egzekucji oznacza, iż nie zaspokojono roszczeń w postępowaniu wszczętym i prowadzonym według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w k.p.c., nie ujawniono majątku w trybie postępowania o ujawnienie majątku w KPC, gdy z wykazu majątku wynika, że egzekucja może być bezskuteczna (art. 913 k.p.c.), oddalono przez sąd wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Bezskuteczność egzekucji oznacza, iż musi zachodzić przekonanie, że dana wierzytelność jest nieściągalna, a więc musi objąć cały majątek ruchomy i nieruchomy. Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. Według natomiast drugiego poglądu wierzyciel spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który dochodzi swego roszczenia przeciw członkom jej zarządu, nie musi wykazywać, iż wyczerpał wszystkie możliwe sposoby egzekucji, wystarczy, jeżeli jeden ze sposobów egzekucji okazał się bezskuteczny. Uprzednie prowadzenie egzekucji przeciwko spółce nie jest jednak potrzebne, gdy z okoliczności sprawy wynika niezbicie, że spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie swojej należności. Nie jest ponadto konieczne, aby bezskuteczna egzekucja była prowadzona przez tego wierzyciela, który zamierza wystąpić przeciw członkom zarządu.

Przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności

Pozostałe przesłanki odpowiedzialności takiej jak: powstanie szkody, rozumianej jako obniżenie potencjału finansowego spółki, a nie bezpośredni uszczerbek w majątku wierzyciela, jak i inne przesłanki odpowiedzialności, tj. wina i związek przyczynowy pomiędzy tak rozumianą szkodą a zachowaniem członków zarządu spółki, funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego. Dlatego dowody na te okoliczności, opisane w art. 299 § 2 k.s.h., muszą przedstawić członkowie zarządu.

Jedną z tych okoliczności jest wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości. Dla możliwości powołania się na wskazaną przesłankę egzoneracyjną bez znaczenia jest, czy to akurat powołujący się członek zarządu złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. 

Kolejną przesłanką egzoneracyjną jest wykazanie, że we właściwym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Dla uwolnienia się członka zarządu spółki od odpowiedzialności za jej zobowiązania nie wystarczy samo zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Musi to zostać uczynione we właściwym czasie. Właściwy czas do zgłoszenia wniosku o upadłość spółki jest przesłanką obiektywną, niezależną od subiektywnego przekonania członka zarządu. Jest to  moment, w którym członek zarządu wie albo przy zachowaniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie będzie w stanie zaspokoić w całości wszystkich swoich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest bankrutem, przez co w istocie osiągnięcie celów postępowania upadłościowego byłoby wykluczone.

Członek zarządu nie będzie ponosił także odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. jeśli obali domniemanie winy tj. wykaże, że niezgłoszenie wniosku o upadłość było przez tego członka zarządu niezawinione. 

Odpowiedzialność członków zarządu jest wyłączona, jeżeli nawet pomimo zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu we właściwym czasie wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swoich wierzytelności. Jeśli natomiast zostanie wykazane, iż w postępowaniu upadłościowym lub restrukturyzacyjnym wierzyciel otrzymałby pewną część swojej należności, to za pozostałą część tej należności członek zarządu będzie ponosił pełną odpowiedzialność. Brak szkody po stronie wierzyciela zwalnia od odpowiedzialności wszystkich członków zarządu.

Art. 299¹  k.s.h.

Do likwidatorów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z wyjątkiem likwidatorów ustanowionych przez sąd, przepis art. 299 k.s.h. stosuje się odpowiednio.

 Odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 299 k.s.h. oznacza, że:

1. likwidatorzy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna;
2. likwidator może się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody – oczywiście jednak wzmianka o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu jest podana jedynie teoretycznie, zważywszy na stadium likwidacji spółki;
3. nie doznają uszczerbku przepisy ustanawiające dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu (por. art. 21 ust. 3 i 3a ustawy Prawo upadłościowe);
4. likwidator nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów KPC, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.