Wynagrodzenie zarządcy w postępowaniu sanacyjnym

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 15 października 2024 r.
III CZP 13/24

W razie nienależytego wykonania przez zarządcę ustawowych zadań podstawą obniżenia albo odmowy przyznania wynagrodzenia określonego w art. 55 ust. 2 pkt 1-3 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (jedn. tekst: Dz. U. z 2024 r., poz. 1428) są przepisy tej ustawy regulujące status prawny i obowiązki zarządcy.

Art. 55 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (tekst jednolity: Dz.U. z 2024 r. poz. 1428, dalej: p.r.)

  1. Wynagrodzenie zarządcy ustala się jako sumę pięciu części składowych, w granicach od trzykrotności do dwustuośmiokrotności podstawy wynagrodzenia.
  2. Części składowe wynagrodzenia ustala się według następujących zasad:
    1) część zależna od liczby wierzycieli będących uczestnikami postępowania:
    a) jedna podstawa wynagrodzenia – do 10 wierzycieli,
    b) trzy podstawy wynagrodzenia – od 11 do 50 wierzycieli,
    c) sześć podstaw wynagrodzenia – od 51 do 100 wierzycieli,
    d) dziesięć podstaw wynagrodzenia – od 101 do 500 wierzycieli,
    e) dwanaście podstaw wynagrodzenia – od 501 do 1000 wierzycieli,
    f) dwadzieścia cztery podstawy wynagrodzenia – powyżej 1000 wierzycieli;
    2) część zależna od sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom będącym uczestnikami postępowania:
    a) jedna podstawa wynagrodzenia – dla sumy do 100 000,00 zł,
    b) trzy podstawy wynagrodzenia – dla sumy od 100 000,01 zł do 500 000,00 zł,
    c) sześć podstaw wynagrodzenia – dla sumy od 500 000,01 zł do 1 000 000,00 zł,
    d) dziesięć podstaw wynagrodzenia – dla sumy od 1 000 000,01 zł do 10 000 000,00 zł,
    e) dwanaście podstaw wynagrodzenia – dla sumy od 10 000 000,01 zł do 500 000 000,00 zł,
    f) dwadzieścia cztery podstawy wynagrodzenia – dla sumy przekraczającej 500 000 000,00 zł;
    3) część zależna od średniomiesięcznych obrotów osiągniętych w toku postępowania sanacyjnego:
    a) jedna podstawa wynagrodzenia – do 20 000,00 zł,
    b) sześć podstaw wynagrodzenia – od 20 000,01 zł do 100 000,00 zł,
    c) dwanaście podstaw wynagrodzenia – od 100 000,01 zł do 1 000 000,00 zł,
    d) dwadzieścia podstaw wynagrodzenia – od 1 000 000,01 zł do 10 000 000,00 zł,
    e) sześćdziesiąt podstaw wynagrodzenia – od 10 000 000,01 zł do 50 000 000,00 zł,
    f) osiemdziesiąt podstaw wynagrodzenia – powyżej 50 000 000,00 zł;
    4) część ustalana przez sąd, stosownie do:
    a) stopnia poprawy kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa dłużnika, która miała miejsce w czasie trwania postępowania sanacyjnego, wyrażającego się między innymi w zwiększeniu przychodów i ograniczeniu kosztów,
    b) podjęcia przez zarządcę innych działań, w szczególności zawarcia umów, które przyniosą w przyszłości pozytywne ekonomicznie efekty dla dłużnika,
    c) stopnia skomplikowania sytuacji majątkowej i prawnej masy sanacyjnej oraz rodzaju i zakresu działalności prowadzonej przez dłużnika, w tym liczby pracowników zatrudnianych przez dłużnika
    – w granicach do sześćdziesięciu podstaw wynagrodzenia;
    5) część ustalana w przypadku, gdy z przyczyn niezależnych od zarządcy postępowanie trwa dłużej niż dwanaście miesięcy – w granicach do dwudziestu podstaw wynagrodzenia.
  3. Przez podstawę wynagrodzenia należy rozumieć przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Art. 58 ust. 1 p.r.

Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia ostatecznego na wniosek zarządcy złożony w terminie tygodnia od dnia złożenia opinii o możliwości wykonania układu albo doręczenia mu postanowienia o odwołaniu albo zmianie zarządcy albo umorzeniu postępowania. Złożenie wniosku z uchybieniem terminu skutkuje przyznaniem wynagrodzenia ostatecznego w wysokości dotychczas pobranych zaliczek, chyba że sąd postanowi o przyznaniu niższego wynagrodzenia i zwrocie części zaliczek. Do dnia wydania postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia ostatecznego zarządca może złożyć wniosek o przywrócenie terminu, wykazując, że uchybienie terminu nastąpiło bez jego winy.

Wysokość wynagrodzenia zarządcy w postępowaniu sanacyjnym jest uzależniona od efektów postępowania, a także od jego stopnia skomplikowania. Bazą do ustalenia wysokości wynagrodzenia jest przeciętne wynagrodzenie za pracę w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za kwartał poprzedzający ustalenie wysokości wynagrodzenia. Wielkość wynagrodzenia zależna jest od pięciu składników:

  1. liczby wierzycieli będących uczestnikami postępowania (objętych układem, jak i pozaukładowych);
  2. sumy wierzytelności przysługującej wierzycielom będących uczestnikami postępowania;
  3. miesięcznych obrotów osiągniętych w całym postępowaniu sanacyjnym;
    dodatkowo wielokrotność wskaźników może zostać podwyższona przez sąd uznaniowo zależnie od:
  4. stopnia poprawy kondycji przedsiębiorstwa, a także w przypadku, gdy
  5. z przyczyn niezależnych od zarządcy postępowanie będzie trwało dłużej niż 12 miesięcy.

 

Koszty zgłoszenia wierzytelności

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 22 maja 2024 r.
III CZP 49/23

Poniesione przez wierzyciela zryczałtowane koszty postępowania upadłościowego wynikłe ze zgłoszenia wierzytelności po upływie terminu wyznaczonego do zgłaszania wierzytelności nie wchodzą w skład masy upadłości, a ich wydatkowanie przez syndyka nie podlega kontroli sędziego-komisarza w ramach rozpoznania sprawozdania rachunkowego.

Zmianą dokonaną ustawą z 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw(art. 1 pkt 26) znowelizowano m.in. art. 235 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 794), wprowadzając zryczałtowane wynagrodzenie za spóźnione zgłoszenie wierzytelności przez wierzyciela. Zgodnie z tym przepisem wierzyciel, który zgłosił wierzytelność po upływie terminu wyznaczonego do zgłaszania wierzytelności, ponosi zryczałtowane koszty postępowania upadłościowego wynikłe z tego zgłoszenia, nawet jeżeli opóźnienie powstało bez jego winy, w wysokości stanowiącej równowartość 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, chyba że zgłoszenie wierzytelności po upływie terminu jest wynikiem dokonania przez syndyka korekty deklaracji lub innego tego typu dokumentu obejmującego rozliczenie.

Opłata w razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 5 kwietnia 2024 r.
III CZP 6/23

Złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji przeciwko zmarłemu dłużnikowi może stanowić oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 377).

W przedmiocie wniosku wierzyciela o wszczęcie egzekucji przeciwko zmarłemu dłużnikowi pisaliśmy w 2022 roku – ZOBACZ

Przekazanie syndykowi pozwu jako zgłoszenia wierzytelności

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 11 kwietnia 2024 r.
III CZP 63/23

Postanowienie o przekazaniu pozwu syndykowi jako zgłoszenia wierzytelności podlega zaskarżeniu zażaleniem (art. 394 § 1 pkt 4 KPC per analogiam).

Wierzytelności upadłościowych nie można dochodzić w procesie przeciwko syndykowi (ani upadłemu) – jedynym sposobem ich dochodzenia jest zgłoszenie wierzytelności. Pozew wniesiony przeciwko syndykowi (upadłemu) o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy upadłości powinien być w trybie art. 200 k.p.c w zw. z art. 229 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.)  “przekazany” syndykowi (w sprawach wszczętych na wniosek złożony przed 1 grudnia 2021 r. sędziemu-komisarzowi). W przypadku jednak gdyby powód jednoznacznie twierdził (w samym pozwie lub w zażaleniu na postanowienie o przekazaniu), że nie zamierza zgłaszać wierzytelności, a pozwać tylko i wyłącznie upadłego, to pozew taki powinien być odrzucony. Droga sądowa przeciwko upadłemu jest w tym wypadku niedopuszczalna z mocy art. 144 p.u.

Zgodnie z przepisem 216a ust. 1 p.u. w postępowaniu upadłościowym pisma procesowe oraz dokumenty, z wyłączeniem pism i dokumentów, o których mowa w art. 216ab, wnosi się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe z wykorzystaniem udostępnianych w tym systemie formularzy. Pisma oraz dokumenty niewniesione za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe nie wywołują skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma albo dokumentu do sądu, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka albo organu, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio, o czym poucza się wnoszącego pismo albo dokument. Pouczenie nie jest wymagane, jeżeli wnoszącym pismo albo dokument jest tymczasowy nadzorca sądowy, zarządca przymusowy, syndyk albo organ, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio.

Wierzyciele, którym przysługują należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem dłużnika, należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, mogą wnosić pisma procesowe oraz dokumenty z pominięciem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (art. 216aa ust. 1 p.u.)

Brak możliwości skutecznego złożenia wniosku o upadłość a możliwość powołania się na przesłankę egzoneracyjną

Czy w sytuacji, w której brak jest podstaw do złożenia wniosku o upadłość (nie stwierdzono niewypłacalności spółki) a pomimo tego dochodzi do powstania zaległości z tytułu niepłacenia przez spółkę składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, zastosowanie będzie mieć art. 116 § 1 pkt 1b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz.U. 2022.2651 tj. z dnia 2022.12.16) w zw. z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych 2022.1009. t.j. z dnia 2022.05.13) zwalniający z odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania finansowe spółki w związku z niezgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości bez swojej winy?”

Mając na uwadze przepisy art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej, podkreślić należy, że wydanie decyzji o solidarnej odpowiedzialności osoby trzeciej, wymaga wykazania przesłanek pozytywnych tej odpowiedzialności, jak również wykazania, że w sprawie nie wystąpiły negatywne przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność, tj. przesłanki egzoneracyjne (ekskulpacyjne). Jako przesłanki pozytywne ustawodawca określa: pełnienie funkcji członka zarządu w czasie kiedy upłynął termin płatności zobowiązania podatkowego, które następnie przekształciło się w zaległość podatkową oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie. Natomiast przesłankami negatywnymi są okoliczności, których brak zaistnienia, w powiązaniu ze spełnieniem przesłanek pozytywnych, stanowi podstawę wydania decyzji orzekającej o odpowiedzialności członka zarządu.

Zgodnie z przepisem art. 116 § 1 pkt 1 i 2 o.p. członek zarządu uwalnia się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:

  • we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, albo
  • niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
  • wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

O przesłance “braku winy”, w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa można mówić jedynie wtedy, gdy członek zarządu spółki, przy zachowaniu wszelkiej należytej staranności podczas prowadzenia jej spraw, wniosku takiego nie złożył z przyczyn od niego niezależnych. Nie wystarczy w tym przypadku subiektywne poczucie braku winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość. Brak takiej winy jest kategorią obiektywną i można się na nią powoływać jedynie w sytuacji, gdy członek zarządu (w sprawie prezes spółki) nie miał żadnych możliwości prowadzenia spraw spółki, a brak tych możliwości wynikał z przyczyn od niego całkowicie niezależnych. Osoba zainteresowana winna wykazać brak winy, czyli udowodnić stosowną argumentacją swoją staranność oraz fakt, że uchybienie określonemu obowiązkowi było od niej niezależne.

Termin przekazania zajętych środków pieniężnych komornikowi przez bank

Na gruncie aktualnego stanu prawnego nank ma obowiązek przekazać komornikowi zajęte środki pieniężne niezwłocznie po upływie 7 dni od zajęcia. Takie rozwiązanie jest konsekwencją wprowadzenia elektronicznej komunikacji między komornikiem a bankami. Ponieważ wszystkie czynności związane z zajęciem wierzytelności z rachunku bankowego są dokonywane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, zajęcie mogłoby zostać teoretycznie wykonane niemal natychmiast po dokonaniu czynności przez komornika. Uniemożliwiałoby to jednak dłużnikowi podjęcie jakichkolwiek działań kwestionujących zajęcie, w tym złożenie skargi na czynności komornika (art. 767 k.p.c.), wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego,  czy złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego. W szczególności z tego względu, że zawiadomienie o zajęciu dłużnik z reguły otrzyma za pośrednictwem poczty, a więc po kilku dniach. W praktyce oznaczałoby to, że dłużnik dowiadywałby się o zajęciu, stwierdzając zmianę salda na rachunku bankowym. Siedmiodniowy termin ma natomiast umożliwić dłużnikowi podjęcie tego rodzaju działań jeszcze przed przekazaniem środków komornikowi. Z drugiej strony chodzi o to, aby bank mógł dokonać ustaleń niezbędnych dla zawiadomienia komornika o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty. Na to zawiadomienie bank ma również 7 dni. Co do zasady zatem, skoro przekazanie środków ma nastąpić niezwłocznie po upływie 7 dni, bank powinien przekazać komornikowi zajęte środki 8. dnia po zajęciu (chyba że jest to dzień ustawowo wolny od pracy) albo poinformować o przeszkodach w wykonaniu zajęcia.

Wstrzymanie przekazania środków ma charakter jednorazowy. Oznacza to, że środki, które wpłyną na rachunek bankowy dłużnika po upływie siedmiodniowego terminu, powinny być przekazywane komornikowi przez bank niezwłocznie, a więc w praktyce tego samego lub następnego dnia roboczego. Wstrzymanie przekazania środków nie dotyczy egzekucji bieżących (a więc niezaległych) alimentów lub rent. W wypadku tych świadczeń bank przekazuje środki pieniężne z zajętego rachunku na rachunek bankowy komornika niezwłocznie.

Porozumienie między dłużnikiem a wierzycielem co do spłaty zadłużenia a koszty egzekucyjne.

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 23 listopada 2023 r.
III CZP 42/23

W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na podstawie art. 823 k.p.c., jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało uprzednio zawieszone na wniosek wierzyciela w związku z zawarciem porozumienia między nim a dłużnikiem co do sposobu lub terminu spełnienia świadczenia, opłata egzekucyjna ustalona na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych obciąża dłużnika.

Przepis art. 823 k.p.c. został uchylony ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 10 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311). Stanowił on, że postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego prawa, jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania. Termin powyższy biegnie od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej, a w razie zawieszenia postępowania – od ustania przyczyny zawieszenia. Obecnie bezczynność wierzyciela stanowi przesłankę umorzenia postępowania egzekucyjnego przez organ egzekucyjny z urzędu mocą postanowienia. Zgodnie bowiem z przepisem art. 824 § 1 pkt 4 k.p.c. postępowanie umarza się w całości lub części z urzędu jeżeli wierzyciel w ciągu sześciu miesięcy nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania.

W sprawie w której zapadła przedstawiona wyżej uchwała Sąd Rejonowy w Grudziądzu wystosował do Sądu Najwyższego pytanie prawne następującej treści:

Gdzie podpisać orzeczenia/zarządzenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych?

Postanowienie wydane w postępowaniu restrukturyzacyjnym 

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 12 października 2023 r.
III CZP 17/23

Postanowienie wydane w postępowaniu restrukturyzacyjnym na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu, utrwalone wraz z uzasadnieniem w chwili wydania wyłącznie w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe z wykorzystaniem wzorców udostępnionych w tym systemie i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, jest orzeczeniem istniejącym.

​Zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniosku o ogłoszenie upadłości wydane na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 12 października 2023 r.
III CZP 25/23

Zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniosku o ogłoszenie upadłości wydane na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu, utrwalone w chwili wydania wraz z uzasadnieniem wyłącznie w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe z wykorzystaniem wzorców udostępnionych w tym systemie i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, jest zarządzeniem istniejącym.

Powyższe uchwały Sądu Najwyższego są ciekawe o tyle, że ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie tzw. formalne, podlegające zaskarżeniu, zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez skład sądu tylko uzasadnienia – przy braku podpisu pod sentencją – powoduje, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2002 r., III CZP 84/02, postanowienie z dnia 3 grudnia 2003 r., I CZ 140/03).

Analizując dotychczasowe orzecznictwo należy wskazać, że jeżeli chodzi o sygnowanie podpisem uzasadnienia postanowienia, uchwale z 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym w trybie nieprocesowym postanowienie rozstrzygające co do istoty sprawy zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez sędziego samego uzasadnienia, przy braku podpisu sentencji, pociąga za sobą ten skutek, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje. Dla uzasadnienia Sąd Najwyższy nawiązał do linii orzeczniczej dotyczącej wyroków, przy których brak podpisu pod sentencją wyroku było już wcześniej uznawane za nieistnienie orzeczenia.

Przedstawiony pogląd w pełni należy odnieść również do kwestii podpisu składu sądu pod sentencją postanowienia co do istoty sprawy, podpis pod sentencją postanowienia jest bowiem – zgodnie z art. 324 § 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – warunkiem formalnym postanowienia co do istoty sprawy i powoduje, że wydane orzeczenie uzyskuje walor aktu jurysdykcyjnego, z którym ustawa wiąże określone skutki prawne. Argumentem wspierającym ten wniosek jest także okoliczność, że omawiane orzeczenie, jako nie podlegające ogłoszeniu, wiąże sąd od chwili podpisania sentencji. Sporządzenie sentencji postanowienia co do istoty sprawy oraz jego uzasadnienia stanowią zatem w każdym wypadku dwie odrębne czynności sądu, których nie należy ujmować w kategorii jednej czynności nawet wówczas, gdy sentencja i uzasadnienie zostały sporządzone “jednocześnie”.

Pogląd ten został następnie przeniesiony także na postanowienia formalne (nie będące postanowieniami co do istoty sprawy, zob. postanowienie SN z 3.12.2003 r., I CZ 140/03). Przyjmuje się, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie tzw. formalne, podlegające zaskarżeniu, zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez skład sądu tylko uzasadnienia – przy braku podpisu pod sentencją – powoduje, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje. Postanowienia tzw. formalne są czynnościami procesowymi sądu o wysokim stopniu sformalizowania, których prawidłowość zależy od zachowania wszystkich stawianych przez prawo procesowe wymagań. Do postanowień takich mają zastosowanie przepisy o postanowieniach (art. 354-361 k.p.c.), a w zakresie w nich nieuregulowanym – odpowiednio – przepisy o wyrokach (art. 361 k.p.c.).

Warto także zwrócić uwagę na Uchwałę Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 6 października 2022 r., która została wydana w sprawie o sygn. akt III CZP 112/22 Teza tej uchwały brzmi: “Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.).

Można założyć, że brzmienie uchwał z początku niniejszego wpisu zostało podyktowane specyfiką Krajowego Rejestru Zadłużonych prowadzonego w systemie teleinformatycznym. Miejsce zamieszczenia podpisu elektronicznego na dokumencie stworzonym w systemie nie zależy bowiem od decyzji sędziego czy referendarza lecz od systemu – KRZ. Nie należy również z niejako automatu przenosić rozwiązań właściwych dla dokumentów sporządzanych w formie tradycyjnej na dokumenty sporządzane cyfrowo.

Zachowanie przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną po ogłoszeniu upadłości dłużnika

Uchwała
Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 14 czerwca 2023 r.
III CZP 84/22

Ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c.

Uchwałą  z 14 czerwca  2023 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów uznał, że ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c. tzw. skargi pauliańskiej.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).

Zgodnie z treścią przepisu art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.), powództwo (dotyczące zaskarżenia czynności upadłego) może wytoczyć syndyk.

Wskazany przepis dotyczy zarówno powództwa o ustalenie w rozumieniu art. 189 k.p.c., że dokonana przez upadłego dłużnika czynność prawna jest z mocy samego prawa bezskuteczna w stosunku do masy upadłości (art. 127 i art. 128 prawa upadłościowego), jak i uznania czynności prawnej upadłego dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c., z powodu dokonana jej z pokrzywdzeniem wierzycieli (art. 131 prawa upadłościowego).

Wskazana powyżej uchwała SN zapadła na gruncie sprawy w której bank udzielił kredytu osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Umowa kredytu została wypowiedziana z uwagi na brak płatności rat kredy.tu zgodnie z ustalonym harmonogramem spłat. Dłużnik po wygaśnięciu umowy kredytowej wyzbył się majątku a po pewnym została w stosunku do niego ogłoszona upadłość. Syndyk masy upadłości nie zdecydował się wystąpić z pozwem o uznanie czynności prawnych upadłego dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. W konsekwencji bank wystąpił z pozwem o uznanie tych czynności za bezskuteczne w stosunku do siebie jako wierzyciela. Sąd Okręgowy w Szczecinie, a następnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalają powództwo banku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro nieruchomości objęte zaskarżoną czynnością prawną wchodzą w skład masy upadłości dłużnika A. B., po ogłoszeniu jego upadłości, wyłącznie syndyk był uprawniony do wystąpienia ze skargą pauliańską. Wobec braku zaskarżenia tych czynności prawnych przez syndyka roszczenie wygasło i nie może już być dochodzone.

Bank Spółdzielczy w G. składa skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym przedstawił powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne:

Wygaśnięcie hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej na skutek umorzenia wierzytelności

Uchwała
Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 4 kwietnia 2023 r.
III CZP 11/22

Strona powodowa w pozwie skierowanym przeciwko bankowi domagała się domagała się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej urządzonej dla stanowiącego jej własność lokalu mieszkalnego, z rzeczywistym stanem prawnym, przez wykreślenie z działu czwartego księgi wpisów hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 462.890,27 zł i hipoteki umownej zwykłej w kwocie 661.271,82 zł, ustanowionych na tej nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności przysługujących pozwanemu bankowi przeciwko jego dłużnikowi osobistemu. Sąd Rejonowy oddalił powództwo powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10 września 2015 r., II CSK 745/14, podkreślił funkcję hipoteki jako gwarancji uzyskania zaspokojenia przez wierzyciela w sytuacji gdy nadal istnieje mienie mogące do tego doprowadzić. Powołał również, i zaakceptował, pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 lutego 2016 r., IV CSK 346/15, o braku wpływu wygaśnięcia zobowiązań upadłego na byt prawny hipoteki, w kontekście regulacji wynikającej z art. 369 w związku z art. 291 prawa upadłościowego i naprawczego, w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 233; dalej jako p.u.n.).

Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym o treści jak poniżej:

“Czy umorzenie na podstawie przepisu art. 369 § 2 Ustawy z dnia 23 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe w brzmieniu sprzed dnia 1
stycznia 2016 roku, wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego będącego jednocześnie stroną czynności bankowej ustanowienia hipoteki, wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki w rozumieniu przepisu art. 94 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece?”

Z art. 369 p.u.n., w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. wynikało, że w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, jeżeli kumulatywnie zostały spełnione szczególne warunki wymienione w pkt 1-3 tego przepisu.

Zarówno obecnie tak jak i na gruncie dawnego stanu prawnego (przed 1 stycznia 2016 r.) należy uznać, że orzeczenie sądu o umorzeniu powoduje wygaśnięcie zobowiązania.

Zgodnie zaś z przepisem art. 94 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz.U. z 2023 r. poz. 146, dalej jako u.k.w.h.)Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Przepis art. 991 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Artykuł 94 u.k.w.h. odnosi się do wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności hipotecznej niezależnie od jego przyczyny.

Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lutego 2012 r., wygaśnięcie hipoteki na podstawie art. 94 u.k.w.h. dotyczy wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności niezależnie od przyczyny, czy to na skutek zaspokojenia interesu wierzyciela, czy wygaśnięcia mimo niezaspokojenia (por. wyr. SN z 10.2.2012, II CSK 325/11, Legalis). Wygaśnięcie wierzytelności hipotecznej powodują zatem, w szczególności:
1)zapłata wierzytelności hipotecznej (art. 354 § 1 k.c.);
2)potrącenie (art. 498 k.c.);
3)zwolnienie z długu (art. 508 k.c.);
4)świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) dokonane za zgodą wierzyciela hipotecznego (art. 453 k.c.);
5)złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 470 k.c.);
6)ziszczenie się warunku rozwiązującego lub nadejście terminu końcowego przewidzianego w treści czynności prawnej stanowiącej źródło zabezpieczonej wierzytelności (art. 89 u.k.w.h.);
7)umowne zwolnienie z długu (art. 508 k.c.);
8)rozwiązanie umowy, z której wynika zabezpieczona wierzytelność lub jej unieważnienie przez sąd (art. 3571 i 388 k.c.).