Brak możliwości skutecznego złożenia wniosku o upadłość a możliwość powołania się na przesłankę egzoneracyjną

Czy w sytuacji, w której brak jest podstaw do złożenia wniosku o upadłość (nie stwierdzono niewypłacalności spółki) a pomimo tego dochodzi do powstania zaległości z tytułu niepłacenia przez spółkę składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, zastosowanie będzie mieć art. 116 § 1 pkt 1b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz.U. 2022.2651 tj. z dnia 2022.12.16) w zw. z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych 2022.1009. t.j. z dnia 2022.05.13) zwalniający z odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania finansowe spółki w związku z niezgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości bez swojej winy?”

Mając na uwadze przepisy art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej, podkreślić należy, że wydanie decyzji o solidarnej odpowiedzialności osoby trzeciej, wymaga wykazania przesłanek pozytywnych tej odpowiedzialności, jak również wykazania, że w sprawie nie wystąpiły negatywne przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność, tj. przesłanki egzoneracyjne (ekskulpacyjne). Jako przesłanki pozytywne ustawodawca określa: pełnienie funkcji członka zarządu w czasie kiedy upłynął termin płatności zobowiązania podatkowego, które następnie przekształciło się w zaległość podatkową oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie. Natomiast przesłankami negatywnymi są okoliczności, których brak zaistnienia, w powiązaniu ze spełnieniem przesłanek pozytywnych, stanowi podstawę wydania decyzji orzekającej o odpowiedzialności członka zarządu.

Zgodnie z przepisem art. 116 § 1 pkt 1 i 2 o.p. członek zarządu uwalnia się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:

  • we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, albo
  • niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
  • wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

O przesłance “braku winy”, w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa można mówić jedynie wtedy, gdy członek zarządu spółki, przy zachowaniu wszelkiej należytej staranności podczas prowadzenia jej spraw, wniosku takiego nie złożył z przyczyn od niego niezależnych. Nie wystarczy w tym przypadku subiektywne poczucie braku winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość. Brak takiej winy jest kategorią obiektywną i można się na nią powoływać jedynie w sytuacji, gdy członek zarządu (w sprawie prezes spółki) nie miał żadnych możliwości prowadzenia spraw spółki, a brak tych możliwości wynikał z przyczyn od niego całkowicie niezależnych. Osoba zainteresowana winna wykazać brak winy, czyli udowodnić stosowną argumentacją swoją staranność oraz fakt, że uchybienie określonemu obowiązkowi było od niej niezależne.

Termin przekazania zajętych środków pieniężnych komornikowi przez bank

Na gruncie aktualnego stanu prawnego nank ma obowiązek przekazać komornikowi zajęte środki pieniężne niezwłocznie po upływie 7 dni od zajęcia. Takie rozwiązanie jest konsekwencją wprowadzenia elektronicznej komunikacji między komornikiem a bankami. Ponieważ wszystkie czynności związane z zajęciem wierzytelności z rachunku bankowego są dokonywane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, zajęcie mogłoby zostać teoretycznie wykonane niemal natychmiast po dokonaniu czynności przez komornika. Uniemożliwiałoby to jednak dłużnikowi podjęcie jakichkolwiek działań kwestionujących zajęcie, w tym złożenie skargi na czynności komornika (art. 767 k.p.c.), wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego,  czy złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego. W szczególności z tego względu, że zawiadomienie o zajęciu dłużnik z reguły otrzyma za pośrednictwem poczty, a więc po kilku dniach. W praktyce oznaczałoby to, że dłużnik dowiadywałby się o zajęciu, stwierdzając zmianę salda na rachunku bankowym. Siedmiodniowy termin ma natomiast umożliwić dłużnikowi podjęcie tego rodzaju działań jeszcze przed przekazaniem środków komornikowi. Z drugiej strony chodzi o to, aby bank mógł dokonać ustaleń niezbędnych dla zawiadomienia komornika o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty. Na to zawiadomienie bank ma również 7 dni. Co do zasady zatem, skoro przekazanie środków ma nastąpić niezwłocznie po upływie 7 dni, bank powinien przekazać komornikowi zajęte środki 8. dnia po zajęciu (chyba że jest to dzień ustawowo wolny od pracy) albo poinformować o przeszkodach w wykonaniu zajęcia.

Wstrzymanie przekazania środków ma charakter jednorazowy. Oznacza to, że środki, które wpłyną na rachunek bankowy dłużnika po upływie siedmiodniowego terminu, powinny być przekazywane komornikowi przez bank niezwłocznie, a więc w praktyce tego samego lub następnego dnia roboczego. Wstrzymanie przekazania środków nie dotyczy egzekucji bieżących (a więc niezaległych) alimentów lub rent. W wypadku tych świadczeń bank przekazuje środki pieniężne z zajętego rachunku na rachunek bankowy komornika niezwłocznie.

Porozumienie między dłużnikiem a wierzycielem co do spłaty zadłużenia a koszty egzekucyjne.

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 23 listopada 2023 r.
III CZP 42/23

W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na podstawie art. 823 k.p.c., jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało uprzednio zawieszone na wniosek wierzyciela w związku z zawarciem porozumienia między nim a dłużnikiem co do sposobu lub terminu spełnienia świadczenia, opłata egzekucyjna ustalona na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych obciąża dłużnika.

Przepis art. 823 k.p.c. został uchylony ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 10 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311). Stanowił on, że postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego prawa, jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania. Termin powyższy biegnie od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej, a w razie zawieszenia postępowania – od ustania przyczyny zawieszenia. Obecnie bezczynność wierzyciela stanowi przesłankę umorzenia postępowania egzekucyjnego przez organ egzekucyjny z urzędu mocą postanowienia. Zgodnie bowiem z przepisem art. 824 § 1 pkt 4 k.p.c. postępowanie umarza się w całości lub części z urzędu jeżeli wierzyciel w ciągu sześciu miesięcy nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania.

W sprawie w której zapadła przedstawiona wyżej uchwała Sąd Rejonowy w Grudziądzu wystosował do Sądu Najwyższego pytanie prawne następującej treści:

Gdzie podpisać orzeczenia/zarządzenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych?

Postanowienie wydane w postępowaniu restrukturyzacyjnym 

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 12 października 2023 r.
III CZP 17/23

Postanowienie wydane w postępowaniu restrukturyzacyjnym na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu, utrwalone wraz z uzasadnieniem w chwili wydania wyłącznie w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe z wykorzystaniem wzorców udostępnionych w tym systemie i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, jest orzeczeniem istniejącym.

​Zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniosku o ogłoszenie upadłości wydane na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 12 października 2023 r.
III CZP 25/23

Zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniosku o ogłoszenie upadłości wydane na posiedzeniu niejawnym i uzasadnione z urzędu, utrwalone w chwili wydania wraz z uzasadnieniem wyłącznie w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe z wykorzystaniem wzorców udostępnionych w tym systemie i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, jest zarządzeniem istniejącym.

Powyższe uchwały Sądu Najwyższego są ciekawe o tyle, że ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie tzw. formalne, podlegające zaskarżeniu, zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez skład sądu tylko uzasadnienia – przy braku podpisu pod sentencją – powoduje, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2002 r., III CZP 84/02, postanowienie z dnia 3 grudnia 2003 r., I CZ 140/03).

Analizując dotychczasowe orzecznictwo należy wskazać, że jeżeli chodzi o sygnowanie podpisem uzasadnienia postanowienia, uchwale z 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym w trybie nieprocesowym postanowienie rozstrzygające co do istoty sprawy zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez sędziego samego uzasadnienia, przy braku podpisu sentencji, pociąga za sobą ten skutek, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje. Dla uzasadnienia Sąd Najwyższy nawiązał do linii orzeczniczej dotyczącej wyroków, przy których brak podpisu pod sentencją wyroku było już wcześniej uznawane za nieistnienie orzeczenia.

Przedstawiony pogląd w pełni należy odnieść również do kwestii podpisu składu sądu pod sentencją postanowienia co do istoty sprawy, podpis pod sentencją postanowienia jest bowiem – zgodnie z art. 324 § 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – warunkiem formalnym postanowienia co do istoty sprawy i powoduje, że wydane orzeczenie uzyskuje walor aktu jurysdykcyjnego, z którym ustawa wiąże określone skutki prawne. Argumentem wspierającym ten wniosek jest także okoliczność, że omawiane orzeczenie, jako nie podlegające ogłoszeniu, wiąże sąd od chwili podpisania sentencji. Sporządzenie sentencji postanowienia co do istoty sprawy oraz jego uzasadnienia stanowią zatem w każdym wypadku dwie odrębne czynności sądu, których nie należy ujmować w kategorii jednej czynności nawet wówczas, gdy sentencja i uzasadnienie zostały sporządzone “jednocześnie”.

Pogląd ten został następnie przeniesiony także na postanowienia formalne (nie będące postanowieniami co do istoty sprawy, zob. postanowienie SN z 3.12.2003 r., I CZ 140/03). Przyjmuje się, że jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie tzw. formalne, podlegające zaskarżeniu, zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez skład sądu tylko uzasadnienia – przy braku podpisu pod sentencją – powoduje, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje. Postanowienia tzw. formalne są czynnościami procesowymi sądu o wysokim stopniu sformalizowania, których prawidłowość zależy od zachowania wszystkich stawianych przez prawo procesowe wymagań. Do postanowień takich mają zastosowanie przepisy o postanowieniach (art. 354-361 k.p.c.), a w zakresie w nich nieuregulowanym – odpowiednio – przepisy o wyrokach (art. 361 k.p.c.).

Warto także zwrócić uwagę na Uchwałę Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 6 października 2022 r., która została wydana w sprawie o sygn. akt III CZP 112/22 Teza tej uchwały brzmi: “Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.).

Można założyć, że brzmienie uchwał z początku niniejszego wpisu zostało podyktowane specyfiką Krajowego Rejestru Zadłużonych prowadzonego w systemie teleinformatycznym. Miejsce zamieszczenia podpisu elektronicznego na dokumencie stworzonym w systemie nie zależy bowiem od decyzji sędziego czy referendarza lecz od systemu – KRZ. Nie należy również z niejako automatu przenosić rozwiązań właściwych dla dokumentów sporządzanych w formie tradycyjnej na dokumenty sporządzane cyfrowo.

Zachowanie przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną po ogłoszeniu upadłości dłużnika

Uchwała
Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 14 czerwca 2023 r.
III CZP 84/22

Ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c.

Uchwałą  z 14 czerwca  2023 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów uznał, że ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c. tzw. skargi pauliańskiej.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).

Zgodnie z treścią przepisu art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.), powództwo (dotyczące zaskarżenia czynności upadłego) może wytoczyć syndyk.

Wskazany przepis dotyczy zarówno powództwa o ustalenie w rozumieniu art. 189 k.p.c., że dokonana przez upadłego dłużnika czynność prawna jest z mocy samego prawa bezskuteczna w stosunku do masy upadłości (art. 127 i art. 128 prawa upadłościowego), jak i uznania czynności prawnej upadłego dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c., z powodu dokonana jej z pokrzywdzeniem wierzycieli (art. 131 prawa upadłościowego).

Wskazana powyżej uchwała SN zapadła na gruncie sprawy w której bank udzielił kredytu osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Umowa kredytu została wypowiedziana z uwagi na brak płatności rat kredy.tu zgodnie z ustalonym harmonogramem spłat. Dłużnik po wygaśnięciu umowy kredytowej wyzbył się majątku a po pewnym została w stosunku do niego ogłoszona upadłość. Syndyk masy upadłości nie zdecydował się wystąpić z pozwem o uznanie czynności prawnych upadłego dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. W konsekwencji bank wystąpił z pozwem o uznanie tych czynności za bezskuteczne w stosunku do siebie jako wierzyciela. Sąd Okręgowy w Szczecinie, a następnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalają powództwo banku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro nieruchomości objęte zaskarżoną czynnością prawną wchodzą w skład masy upadłości dłużnika A. B., po ogłoszeniu jego upadłości, wyłącznie syndyk był uprawniony do wystąpienia ze skargą pauliańską. Wobec braku zaskarżenia tych czynności prawnych przez syndyka roszczenie wygasło i nie może już być dochodzone.

Bank Spółdzielczy w G. składa skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym przedstawił powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne:

Wygaśnięcie hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej na skutek umorzenia wierzytelności

Uchwała
Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 4 kwietnia 2023 r.
III CZP 11/22

Strona powodowa w pozwie skierowanym przeciwko bankowi domagała się domagała się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej urządzonej dla stanowiącego jej własność lokalu mieszkalnego, z rzeczywistym stanem prawnym, przez wykreślenie z działu czwartego księgi wpisów hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 462.890,27 zł i hipoteki umownej zwykłej w kwocie 661.271,82 zł, ustanowionych na tej nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności przysługujących pozwanemu bankowi przeciwko jego dłużnikowi osobistemu. Sąd Rejonowy oddalił powództwo powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10 września 2015 r., II CSK 745/14, podkreślił funkcję hipoteki jako gwarancji uzyskania zaspokojenia przez wierzyciela w sytuacji gdy nadal istnieje mienie mogące do tego doprowadzić. Powołał również, i zaakceptował, pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 lutego 2016 r., IV CSK 346/15, o braku wpływu wygaśnięcia zobowiązań upadłego na byt prawny hipoteki, w kontekście regulacji wynikającej z art. 369 w związku z art. 291 prawa upadłościowego i naprawczego, w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 233; dalej jako p.u.n.).

Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym o treści jak poniżej:

“Czy umorzenie na podstawie przepisu art. 369 § 2 Ustawy z dnia 23 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe w brzmieniu sprzed dnia 1
stycznia 2016 roku, wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego będącego jednocześnie stroną czynności bankowej ustanowienia hipoteki, wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki w rozumieniu przepisu art. 94 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece?”

Z art. 369 p.u.n., w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. wynikało, że w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, jeżeli kumulatywnie zostały spełnione szczególne warunki wymienione w pkt 1-3 tego przepisu.

Zarówno obecnie tak jak i na gruncie dawnego stanu prawnego (przed 1 stycznia 2016 r.) należy uznać, że orzeczenie sądu o umorzeniu powoduje wygaśnięcie zobowiązania.

Zgodnie zaś z przepisem art. 94 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz.U. z 2023 r. poz. 146, dalej jako u.k.w.h.)Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Przepis art. 991 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Artykuł 94 u.k.w.h. odnosi się do wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności hipotecznej niezależnie od jego przyczyny.

Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lutego 2012 r., wygaśnięcie hipoteki na podstawie art. 94 u.k.w.h. dotyczy wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności niezależnie od przyczyny, czy to na skutek zaspokojenia interesu wierzyciela, czy wygaśnięcia mimo niezaspokojenia (por. wyr. SN z 10.2.2012, II CSK 325/11, Legalis). Wygaśnięcie wierzytelności hipotecznej powodują zatem, w szczególności:
1)zapłata wierzytelności hipotecznej (art. 354 § 1 k.c.);
2)potrącenie (art. 498 k.c.);
3)zwolnienie z długu (art. 508 k.c.);
4)świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) dokonane za zgodą wierzyciela hipotecznego (art. 453 k.c.);
5)złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 470 k.c.);
6)ziszczenie się warunku rozwiązującego lub nadejście terminu końcowego przewidzianego w treści czynności prawnej stanowiącej źródło zabezpieczonej wierzytelności (art. 89 u.k.w.h.);
7)umowne zwolnienie z długu (art. 508 k.c.);
8)rozwiązanie umowy, z której wynika zabezpieczona wierzytelność lub jej unieważnienie przez sąd (art. 3571 i 388 k.c.).

Oparcie sprzeciwu na dowodach nie wskazanych w zgłoszeniu wierzytelności

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 26 stycznia 2023 r.
III CZP 141/22

Sprzeciw może być oparty na dowodach nie wskazanych w zgłoszeniu wierzytelności (art. 258 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520 ze zm.).

Sąd Najwyższy w sprawie upadłościowej R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w O. na skutek zażalenia syndyka masy upadłości R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. na postanowienie sędziego – komisarza z 21 kwietnia 2022 r. (V GUp 223/20),

przy udziale wierzyciela Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Warszawie oraz R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. na posiedzeniu niejawnym 26 stycznia 2023 r. w Izbie Cywilnej w Warszawie, na skutek przedstawienia przez Sąd Rejonowy w Opolu

postanowieniem z 11 sierpnia 2022 r., sygn. akt V GUz 22/22,

zagadnienia prawnego:

“Czy dyspozycją art. 258 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 t.j.) – dalej p.u. – stanowiącego, że sprzeciw może być oparty wyłącznie na twierdzeniach i zarzutach wskazanych wyłącznie w zgłoszeniu wierzytelności, objęte są również dowody wskazane w zgłoszeniu wierzytelności (tj. czy dopuszczalne jest powoływanie przez wierzyciela nowych dowodów dopiero w sprzeciwie co do odmowy uznania wierzytelności na liście wierzytelności – dla wykazania faktów, na które wierzyciel powoływał się już w zgłoszeniu wierzytelności)?”

podjął uchwałę:

Sprzeciw może być oparty na dowodach nie wskazanych w zgłoszeniu wierzytelności (art. 258 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520 ze zm.).

Sprzeciw jest szczególnym środkiem zaskarżenia w toku postępowania upadłościowego; ma on charakter niedewolutywny. Sprzeciw służy ochronie praw wierzyciela i upadłego w postępowaniu upadłościowym. W toku postępowania w przedmiocie ustalania listy wierzytelności w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych o dacie złożenia przez syndyka listy wierzytelności sędziemu – komisarzowi, każdy z wierzycieli upadłościowych może złożyć do sędziego – komisarza sprzeciw co do uznania wierzytelności innego wierzyciela. Natomiast w przypadku odmowy uznania wierzytelności, legitymowanym czynnie do zaskarżenia tej decyzji syndyka jest tylko ten spośród wierzycieli, któremu odmówiono uznania zgłoszonej wierzytelności. Sprzeciw co do uznania jak i odmowy uznania danej wierzytelności przysługuje także upadłemu. Jego uprawnienie jest jednakże ograniczone do wypadków, gdy przedłożona sędziemu – komisarzowi lista wierzytelności jest niezgodna z wnioskami lub oświadczeniami upadłego. Innymi słowy, sprzeciw upadłego może dotyczyć tylko sprzeczności listy z jego wnioskami lub oświadczeniami.

Sposób zaspokajania należności alimentacyjnych w postępowaniu upadłościowym

Sposób zaspokajania należności alimentacyjnych w postępowaniu upadłościowym zależy od tego, czy chodzi o (zasądzone) należności przypadające za czas przed czy po ogłoszeniu upadłości zobowiązanego. 

Art. 343 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.)

Zobowiązania alimentacyjne ciążące na upadłym, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, syndyk zaspokaja zgodnie z ust. 1 w terminach ich płatności, do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału, każdorazowo dla każdego uprawnionego w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Pozostała część tych należności nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości.

Z art. 343 ust. 2 Prawa upadłościowego wynika, że ciążące na upadłym zobowiązania alimentacyjne, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, syndyk zaspokaja w terminach ich płatności (a więc na bieżąco), w miarę wpływu stosownych sum. Syndyk reguluje te należności alimentacyjne tylko do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału i tylko do wysokości nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Przekraczająca tę wysokość część należności alimentacyjnych, przypadających za czas po ogłoszeniu upadłości, nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości.

Jeżeli należności alimentacyjne, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, z braku wystarczających środków nie zostaną zaspokojone w sposób i w wysokości określonej w art. 343 ust. 2 Prawa upadłościowego, to umieszcza się je w pierwszej kategorii planu podziału funduszów masy (art. 342 ust. 1 pkt 1 p.u.), a więc traktuje się tak jak wierzytelności w stosunku do masy upadłości.

Art. 342 p.u.
1. Należności podlegające zaspokojeniu z funduszów masy upadłości dzieli się na następujące kategorie:
1) kategoria pierwsza – przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego, należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, 1079 i 1115) oraz należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zezwolenia rady wierzycieli albo zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za zezwoleniem rady wierzycieli albo zgodą nadzorcy sądowego, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości jak również należności z tytułu kredytu, pożyczki, obligacji, gwarancji lub akredytyw lub innego finansowania przewidzianego układem przyjętym w postępowaniu restrukturyzacyjnym i udzielonego w związku z wykonaniem takiego układu, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego nie później niż trzy miesiące po prawomocnym uchyleniu układu

Z art. 249 ust. 4 Prawa upadłościowego wynika ponadto, że należności alimentacyjne przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości nie podlegają kapitalizacji i nie umieszcza się ich na liście wierzytelności.

Należności alimentacyjne przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości nie podlegają zgłoszeniu do masy upadłości. Wierzyciel alimentacyjny, który dysponuje wyrokiem zasądzającym alimenty (ugodą sądową) – niezależnie od tego, czy wyrok ten został wydany przed czy po ogłoszeniu upadłości – może więc na jego podstawie (bez zgłoszenia wierzytelności do masy) żądać od syndyka wypłat bieżących należności alimentacyjnych na zasadach i w zakresie wskazanym w art. 343 ust. 2 Prawa upadłościowego. Poza tym może także na tej podstawie prowadzić egzekucję należności alimentacyjnych przeciw upadłemu z jego majątku niewchodzącego do masy.

 

Wyłączenie przedmiotu świadczenia z masy upadłości

Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 20 października 2022 r.

III CZP 104/22

​Jeżeli bezskuteczność czynności prawnej dokonanej przez dłużnika powstała z mocy prawa (art. 128 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r.) i wywiera skutek przed ogłoszeniem jego upadłości, to żądanie syndyka masy upadłości dłużnika zwrotu świadczenia wydanego drugiej stronie w wykonaniu umowy bezskutecznej względem masy upadłości, jeżeli ogłoszono upadłość obu kontrahentów, powinno nastąpić w trybie wyłączenia z masy upadłości, o ile przedmiot świadczenia jest wyodrębniony w masie upadłości, co w przypadku środków pieniężnych oznacza wymaganie wyodrębnienia w masie upadłości na osobnym rachunku bankowym.

W przeciwnym razie właściwą drogą dochodzenia tej wierzytelności jest tryb zgłoszenia wierzytelności.

Ustalenia składu masy upadłości dokonuje się przez sporządzenie spisu inwentarza (od 1 grudnia 2021 r. będące podstawą spisu inwentarza spis objętych przez syndyka ruchomości, nieruchomości, środków pieniężnych oraz przysługujących upadłemu praw majątkowych, spis ruchomości, nieruchomości oraz środków pieniężnych, których syndyk nie objął oraz należności – są sporządzane w systemie teleinformatycznym). Spisy sporządza syndyk. Jeżeli na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych syndyk ustali, że w skład masy upadłości wchodzą ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne, których syndyk nie objął, sporządza ich spis. Analogicznie syndyk postępuje wobec składników nieobjętych wskutek czynności bezskutecznych. Co ważne, w toku ustalania składu masy upadłości obowiązuje domniemanie, w świetle którego przyjmuje się, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego (art. 69 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, tekst jednolity :Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.) Ustawa przewiduje jednak instrumenty ochrony osób, którym przysługują prawa do przedmiotów znajdujących się w dniu ogłoszenia upadłości w posiadaniu upadłego. Prawo upadłościowe przewiduje, że składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości (art. 70 p.u.). Pojęcie „nienależące” jest szersze niż wyrażenie „będące własnością”, a zatem wyłączeniu podlegają nie tylko rzeczy w rozumieniu art. 45 Kodeksu cywilnego, lecz również inne prawa majątkowe, w tym składniki niematerialne,do których tytuł posiada osoba trzecia. Nie podlegają jednak wyłączeniu z masy upadłości te składniki mienia, które wprawdzie należą do osób trzecich, ale uprzednio wchodziły w skład majątku upadłego, lecz z niego wyszły wskutek dokonania czynności prawnej z mocy prawa bezskutecznej wobec masy upadłości15 albo która została uznana16 za bezskuteczną w wyniku jej zaskarżenia. Ponadto, gdyby doszło do zbycia przez dłużnika takiego mienia, świadczenie otrzymane za zbyte mienie wydaje się osobie, do której mienie to należało, jeżeli świadczenie jest wyodrębnione w masie upadłości (art. 71 ust. 1 p.u.). Analogicznie sytuacja kształtuje się, kiedy mienie podlegające wyłączeniu zbył syndyk – uprawniony może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego w zamian za to mienie (art. 71 ust. 2 p.u.). W tym drugim przypadku (zbycie przez syndyka) skuteczność żądania uprawnionego nie została uzależniona od wyodrębnienia świadczenia uzyskanego w zamian za zbyte mienie (osoba trzecia może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego w zamian za mienie zbyte przez syndyka, nawet gdyby nie było wyodrębnione w masie upadłości). Uzupełnieniem powyższych zasad jest regulacja, zgodnie z którą w sytuacji, gdy druga strona (ta, która nabyła od syndyka albo upadłego mienie nienależące do majątku upadłego) nie spełniła swojego świadczenia przed zgłoszeniem żądania przez osobę trzecią, której przysługiwało prawo do zbytego mienia, na tę osobę trzecią przechodzi prawo świadczenia, do którego zobowiązał się nabywca mienia (art. 71 ust. 3 p.u.).

Zarówno w przypadku, gdy mienie osoby trzeciej nie zostało zbyte i osoba ta żąda jego wydania, jak i w sytuacji, gdy zostało zbyte, a osoba trzecia żąda świadczenia wzajemnego otrzymanego za to zbyte mienie, ustawa nakazuje uprawnionemu jednocześnie zwrócić wydatki na utrzymanie tego mienia lub na uzyskanie świadczenia wzajemnego (art. 72 p.u.).

Wszystko co należało do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, licząc od początku tego dnia, staje się zatem masą upadłości, przy czym masę upadłości stanowi także majątek znajdujący się w posiadaniu osób trzecich a będący własnością upadłego; analogicznie – środki pieniężne na rachunkach bankowych.

Wyłączenie środków pieniężnych z masy upadłości jest możliwe, jeżeli środki te pozostają w masie upadłości i możliwe jest ich wydzielenie z tej masy. Dochodzący wyłączenia rzeczy powinien wykazać, iż przedmiot wyłączenia jest indywidualnie oznaczony i nadaje się do wydzielenia z masy.