Ogłoszenie upadłości konsumenckiej wiąże się z powstaniem – z mocy samego prawa – masy upadłości.
Zgodnie z przepisem art. 61 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (dalej: p.u.) z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.
W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego z zastrzeżeniem postanowień art. 63 – 67 p.u.
Zgodnie z art. 63 ust. 1 p.u. nie wchodzi do masy upadłości:
1) mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.);
2) wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;
3) kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom;
4) środki pieniężne znajdujące się na rachunku będącym przedmiotem blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego w rozumieniu art. 119zg pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2018 r. poz. 800, z późn. zm.41));
W przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu nie pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości na podstawie ust. 1 odpowiada kwocie stanowiącej 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1507, 1622 i 1690) (art. 63 ust. 1a p.u.)
W przypadku upadłych, którzy nie mają na utrzymaniu innych osób, do masy upadłości nie wjedzie ta część dochodu, która łącznie z dochodem wyłączonym z masy upadłości na podstawie art. 63 ust. 1 p.u. stanowi 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 1507 ze zm.).
Wyłączeniu z masy upadłości podlega więc ta część dochodu upadłego, która jest równa 150% kwoty tzw. kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, które upoważnia osobę samotnie gospodarującą do otrzymywania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Dochód ten wynosi obecnie 461 zł, a zatem kwota równa jego 150% wynosi 691,50 zł. Kwota taka pozostanie zatem zawsze do dyspozycji upadłego niemającego innych osób na utrzymaniu, niezależnie od tego z jakich źródeł pochodzi. W odróżnieniu od poprzedniego stanu prawnego z tego wyłączenia skorzystają osoby osiągające przychody z umów zlecenia czy o dzieło, czy z innego tytułu.
W przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości na podstawie ust. 1 odpowiada iloczynowi liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego oraz upadłego i 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (art. 63 ust. 1b p.u.).
W przypadku osób fizycznych, które mają na utrzymaniu inne osoby, do masy upadłości nie wejdzie część dochodu, która łącznie z dochodem wyłączonym z masy upadłości na podstawie ust. 1 omawianego przepisu stanowi iloczyn liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego (w tym samego upadłego) i 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej.
Art. 8 ust. 1. pkt. 2 ustawy o pomocy społecznej Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 3163) zł, zwanej dalej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”
Sędzia-komisarz na wniosek upadłego lub syndyka może w inny sposób określić część dochodu upadłego, która nie wchodzi do masy upadłości zgodnie z ust. 1a lub 1b, biorąc pod uwagę szczególne potrzeby upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie upadłemu i wierzycielom (art. 63 ust. 1c p.u.).
Część dochodu upadłego, która nie wchodzi do masy upadłości zgodnie z art. 63 ust. 1a-1c, nie podlega egzekucji.
Uchwała zgromadzenia wierzycieli może wyłączyć z masy upadłości inne składniki mienia upadłego.
Wyłączenia przedmiotów i praw od egzekucji regulują w szczególności następujące przepisy:
Zgodnie z Art. 829 k.p.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt. 1) p.u.
Nie wchodzą do masy upadłości
1) przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
2) zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
3) jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
4) narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
5) u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
6) przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
7) produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.) niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 107, poz. 679 oraz z 2011 r. Nr 102, poz. 586 i Nr 113, poz. 657);
8) przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.
Jakie przedmioty należące do rolnika prowadzącego gospodarstwo nie podlegają egzekucji określają przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 16 maja 1996 r w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji sądowej (Dz. U. Nr 63, poz. 300)
Na podstawie art. 831 § 1 k.p.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt. 1 p.u. Nie wchodzą do masy upadłości:
1) sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych;
2) sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego;
2a) środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938 i 1646), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone;
3) prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu;
4) (utracił moc);
5) świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; z dnia 4 lipca 1986 roku nie dotyczy to postępowania upadłościowego, w którym zaspokajane są roszczenia z tytułu alimentów
6) świadczenia z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r. poz. 182, z późn. zm.);
7) wierzytelności przypadające dłużnikowi z budżetu państwa lub od Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.) przed ukończenie udzielania tych świadczeń, w wysokości 75% każdorazowej wypłaty, chyba że chodzi o wierzytelności pracowników dłużnika lub świadczeniodawców, o których mowa w art. 5 pkt 41 lit. a i b ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
8) sumy przyznane orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeżeli egzekwowana wierzytelność przysługuje Skarbowi Państwa;
9) świadczenie integracyjne w rozumieniu ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225, z późn. zm.
Wyłączenia z masy upadłości regulują także przepisy art. 139 – 142 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której odsyłają przepisy art. 833 par. 4 i par. 5 k.p.c.