Zwrot “upadłość konsumencka” nie należy do kategorii polskiego języka prawnego, ponieważ ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowego (dalej: p.u.) posługuje się pojęciem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Przebieg tego postępowania jest regulowany przepisami tytułu V części trzeciej p.u. (4911 – 491 23). Powinno ono być prowadzone w taki sposób, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Podstawową przesłanką, której wystąpienie obliguje sąd do oddłużenia konsumenta, jest wykonanie przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli
Pojęcie “upadłość konsumencka” jest zatem jedynie skrótem myślowym. Upadłość konsumencka jest postępowaniem upadłościowym przewidzianym tylko dla osób fizycznych, które nie posiadają głównej zdolności upadłościowej w rozumieniu art. 5 p.u.
- postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości i
- właściwe postępowanie upadłościowe, które kończy się prawomocnym ustaleniem planu spłaty
- etap wykonywania planu spłaty i orzekania o umorzeniu zobowiązań niewypłacalnego konsumenta.
Upadłościowy charakter tego postępowania jest wyraźnie widoczny w drugim jego etapie w ramach którego funkcjonuje syndyk masy upadłości. Właściwe postępowanie upadłościowe wobec konsumenta ma bowiem głównie charakter likwidacyjny. Jego założeniem jest spieniężenie całego majątku dłużnika z przeznaczeniem uzyskanych środków na spłatę wierzycieli. Jednakże brak majątku upadłego dłużnika w przypadku upadłości konsumenckiej nie stanowi podstawy umorzenia postępowania upadłościowego. Celem upadłości konsumenckiej jest zapewnienie niewypłacalnemu dłużnikowi tzw. “drugiego startu”. Jego realizacja następuje zarówno na drugim jak i trzecim etapie postępowania upadłościowego. Cel ten jest osiągnięty, gdy nastąpi oddłużenie osoby fizycznej.
Postępowanie upadłościowe, w tym odrębne postępowanie upadłościowe względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest niewątpliwie sądowym postępowaniem cywilnym. W zakresie nieuregulowanym w przepisach o postępowaniu odrębnym do upadłości konsumenckiej mają zastosowanie – w sposób odpowiedni – przepisy o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie
Postępowanie upadłościowe to – co do zasady – postępowanie polegające na wspólnym (zbiorowym) dochodzeniu roszczeń wierzycieli. Obecnie nie ulega wątpliwości, że postępowanie upadłościowe przedsiębiorcy można prowadzić tylko i wyłącznie przy istnieniu wielu wierzycieli. Niemniej ponieważ celem postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest oddłużenie, słusznie dopuszczono możliwość prowadzenia postępowania upadłościowego przy istnieniu tylko jednego wierzyciela upadłego (art. 491[2] ust. 2 p.u.).