ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEZGŁOSZENIE WNIOSKU O UPADŁOŚĆ W PRAWIE UPADŁOŚCIOWYM (ART. 21 UST. 3 P.U.)

Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek ten spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Dłużnik będący osobą fizyczną jak i reprezentanci osoby prawnej albo innej jednostki organizacyjnej ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie. Wniosek powinien być złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym (obiektywnie, a nie subiektywnie) wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Termin 30 dni, o którym mowa w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (dalej: p.u.), należy liczyć od dnia obiektywnego wystąpienia podstaw niewypłacalności dłużnika. Odpowiedzialność, o której mowa w art. 21 ust. 3 p.u., w jej aspekcie majątkowym ma praktyczne znacznie tylko dla dłużników niebędących osobami fizycznymi prowadzącymi indywidualną działalność gospodarczą. Tylko wtedy bowiem istnieje odrębny od majątku niewypłacalnego dłużnika majątek osoby uprawnionej do jego reprezentowania, po który może wierzyciel sięgnąć z powołaniem się na ten przepis.

Przesłanką odpowiedzialności z art. 21 ust. 3 p.u. jest wina (w tym bezprawność zachowania zobowiązanego do zgłoszenia wniosku naruszająca obowiązek zgłoszenia wniosku), szkoda wierzyciela, wreszcie adekwatny związek przyczynowy pomiędzy niezgłoszeniem wniosku o upadłość a szkodą wierzyciela (lub inne osoby). 

Faktem wyrządzającym szkodę jest niezłożenie – wbrew obowiązkowi ustawowemu – w terminie ustawowym wniosku o upadłość dłużnika, o ile taki obowiązek nie został wyłączony wobec otwarcia w tym terminie postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzenia układu. Dłużnik będący osobą fizyczną jak i reprezentant dłużnika będącego osobą prawną nie ponoszą  także odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji. Ustalenie wysokości szkody polega  zbadaniu różnicy pomiędzy dwoma stanami: potencjalnym, który istniałby gdyby złożono w terminie ustawowym wniosek o upadłość) i rzeczywistym. Złożenie wniosku o upadłość dłużnika w ustawowym terminie nie oznacza jeszcze, że wierzyciel uzyska zaspokojenie całej swojej wierzytelności. W wyniku takiego badania może się okazać, że spóźniony wniosek o ogłoszenie upadłości w ogóle nie wyrządził szkody wierzycielowi, ponieważ jego stopień zaspokojenia jest taki sam albo nawet lepszy niż byłby gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie. Jeżeli jednak w wyniku niedochowania ustawowego terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zaspokojenie wierzyciela będzie mniejsze, wówczas dochodzi do powstania szkody.

Zgodnie z art. 21 ust. 3a p.u, w przypadku dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika. Domniemanie to ma charakter wzruszalny. Może być ono obalone przez wierzyciela jak i przez dłużnika. 

Wierzyciel może próbować wykazywać, że  szkoda może jest wyższa niż wysokość niezaspokojonej wierzytelności. Natomiast dłużnik będzie zainteresowany wykazaniem, że szkoda jest niższa. Wprowadzenie tego domniemania ułatwia znacznie wierzycielom dochodzenie odszkodowania za spóźnione zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. W stanie prawnym obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. odpowiedzialność ta rzadko była wykorzystywana przez wierzycieli spółek handlowych. Wymagała bowiem wykazania przez wierzyciela szkody. Nawet jeśli szkodą miała być wyłącznie niezaspokojona wierzytelność, konieczne było wykazanie, że jej niezaspokojenie nastąpiło w następstwie niezgłoszenia wniosku o upadłość. Obecnie aby uzyskać odszkodowanie wierzyciel musi jedynie co najmniej uprawdopodobnić, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie spóźnionym, a więc z przekroczeniem 30-dniowego terminu, o którym mowa w art. 21 ust. 1. p.u.