Przepisy procedury określonej w art. 4911–49123 ustawy z dnia 23 lipca 2003 Prawo upadłościowe (p.u.) w sposób wyraźny określają krąg beneficjentów upadłości konsumenckiej. Według przepisów Tytułu V Części III ustawy konsumencka zdolność upadłościowa przysługuje jedynie osobom fizycznym, do których nie stosuje się przepisów upadłości przedsiębiorców. Jest to równorzędne ze stworzeniem pierwszej przesłanki upadłości konsumenckiej, a mianowicie posiadanie statusu osoby fizycznej oraz nieposiadanie statusu przedsiębiorcy.
KONSUMENCKA ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA
Zdolność upadłościowa to innymi słowy zdolność do bycia uczestnikiem postępowania upadłościowego. Z kolei tzw. konsumencka zdolność upadłościowa to zdolność do bycia uczestnikiem odrębnego postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Konsumencka zdolność upadłościowa przysługuje wyłącznie osobom fizycznym i nie odnosi się do innych podmiotów prawa takich jak osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej wyposażone w zdolność prawną, choćby nie prowadziły one działalności gospodarczej. Na gruncie prawa cywilnego rozróżnia się zdolność sądową oraz zdolność procesową. Powyższe wyznacza także ramy zdolności w postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Zdolność sądową posiadają wszystkie osoby fizyczne od chwili urodzenia do chwili śmierci (art. 8 i 64 k.c.). Zdolność procesowa oznacza natomiast możność dokonywania w postępowaniu czynności procesowych. Zdolność procesową mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoby, które ukończyły 18 lat i nie są ubezwłasnowolnione. Z punktu widzenia konsumenckiej zdolności upadłościowej w zasadzie bez znaczenia są okoliczności związane z wiekiem osoby wnoszącej o ogłoszenie upadłości oraz stanem ubezwłasnowolnienia takiej osoby (niezależnie od tego czy jest to ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe). W przypadku braku zdolności procesowej osoby wnoszącej o ogłoszenie upadłości konsumenckiej czynności w postępowaniu w imieniu takiej osoby dokonuje bowiem jej przedstawiciel ustawowy np. rodzic, opiekun, kurator.
KOMU NIE PRZYSŁUGUJE KONSUMENCKA ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA
Konsumencka zdolność upadłościowa nie przysługuje tym osobom fizycznym, które są:
- przedsiębiorcami w rozumieniu Kodeksu cywilnego — tj. osobami fizycznymi, prowadzącymi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 5 ust. 1 p.u.),
- wspólnikami osobowych spółek handlowych ponoszącymi odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem – tj. wspólnikami spółki jawnej oraz komplementariuszem w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej (art. 5 ust. 2 p.u.),
- wspólnikami spółki partnerskiej (art. 5 ust. 3 p.u.).
Przy czym w przypadku osób fizycznych okoliczność zgłoszenia działalności do właściwego rejestru nie ma znaczenia wobec treści art. 9 p.u., który stanowi że wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia we właściwym rejestrze, jeżeli od dnia zaprzestania prowadzenia działalności nie upłynął rok. Postępowanie toczy się według przepisów tytułu V części trzeciej. Do grona przedsiębiorców zaliczamy także wspólników spółki cywilnej
Powyższe wyliczenie oznacza, że wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć osoba fizyczna, która nie prowadzi we własnym imieniu działalności gospodarczej i która jednocześnie nie ponosi nieograniczonej odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki osobowej, której wspólnikiem pozostaje. Uczestnictwo w spółce osobowej wtedy więc pozwala na skuteczne zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, gdy polega ono na byciu komandytariuszem lub akcjonariuszem (z zastrzeżeniem jednak unormowań przepisu art. 104 par. 4 k.s.h. oraz 127 par. 4 k.s.h.), ewentualnie komplementariuszem spółki komandytowo – akcyjnej, który został zwolniony z odpowiedzialności w trybie art. 137 par. 5 k.s.h.
Konsumencka zdolność upadłościowa przysługuje oczywiście osobom, które przestały być wspólnikami osobowej spółki handlowej, bez względu na czas złożenia stosownego wniosku przez uprawnione osoby. Jak również przysługuje:
- spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy, w stosunku do którego nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie roku od dnia śmierci, jeśli oczywiście nie prowadzą oni dalej przedsiębiorstwa we własnym imieniu,
- osobom fizycznym, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, jeśli wcześniej nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości na ogólnych zasadach,
- osobom fizycznym, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej nieujawnionej w żadnym rejestrze, jeśli wcześniej nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości na ogólnych zasadach,
- osobom fizycznym prowadzącym gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej.
UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA A PROWADZENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO
Z upadłości konsumenckiej skorzystać mogą wszystkie osoby fizyczne, wobec których nie ma podstaw do prowadzenia postępowania upadłościowego na zasadach ogólnych. Są to zatem, oprócz osób fizycznych nie prowadzących żadnej działalności gospodarczej ani zawodowej, także osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne. Prowadzenie jednak przez takie osoby działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby ubocznie, determinuje zdolność upadłościową właściwą przedsiębiorcom.