Przedmiotem zabezpieczenia w ramach postępowania zabezpieczającego uregulowanego w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne, tj. z dnia 23 sierpnia 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1574), dalej. p.r. jest majątek dłużnika, a nie roszczenie. Celem zabezpieczenia w ramach postępowania restrukturyzacyjnego jest umożliwienie skutecznego przeprowadzenia określonych w p.r. działań, mogących doprowadzić do zawarcia układu z wierzycielami.

W postępowaniu o zatwierdzenie układu oraz w postępowaniu o otwarcie przyspieszonego postępowaniu układowego nie dokonuje się zabezpieczenia majątku dłużnika, zapewne ze względu na przewidywany szybki przebieg tych postępowań. (Art. 226 p.u. Do postępowania o zatwierdzenie układu przepisów o zabezpieczeniu nie stosuje się).

Prawo restrukturyzacyjne nie reguluje w sposób szczególny podstaw zabezpieczenia, ograniczając się jedynie do wskazania, że sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika, korzystając z jednego z enumeratywnie wyliczonych w ustawie sposobów zabezpieczenia.

Postępowanie zabezpieczające uregulowane w p.r., podobnie jak postępowanie zabezpieczające uregulowane w k.p.c., można podzielić na dwa etapy. Etap pierwszy obejmuje postępowanie rozpoznawcze i ogranicza się do wydania przez są orzeczenia w przedmiocie zabezpieczenia. Etap drugi obejmuje szeroko rozumiane wykonywanie wydanego postanowienia o zabezpieczeniu.

Katalog dopuszczalnych sposobów zabezpieczenia majątku dłużnika jest zamknięty. Ustawodawca wprowadził następujące sposoby zabezpieczenia majątku dłużnika:

ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego;
ustanowienie tymczasowego zarządcy;
zawieszenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem;
uchylenie zajęcia rachunku bankowego.

Ad. 1 Tymczasowy nadzorca sądowy

Art. 268 ust. 1 p.r. W postępowaniu o otwarcie postępowania układowego sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Postanowienie o ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego, zmianie osoby tymczasowego nadzorcy sądowego oraz informację o uprawomocnieniu się postanowienia o zmianie sposobu zabezpieczenia przez odwołanie tymczasowego nadzorcy sądowego obwieszcza się.

Art. 286 ust. 1 p.r. W postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o nadzorcy sądowym, z wyłączeniem przepisów art. 42-46, albo przez ustanowienie tymczasowego zarządcy, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o zarządcy, z wyłączeniem przepisów art. 55-59 oraz art. 61 i art. 62 p.r. Postanowienie o ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy, zmianie osoby tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy oraz informację o uprawomocnieniu się postanowienia o zmianie sposobu zabezpieczenia przez odwołanie tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy obwieszcza się.

Tymczasowy nadzorca sądowy jest organem postępowania o otwarcie postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego. Jest on ustanawiany przez sąd z urzędu lub na wniosek. Postanowienie o ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego, zmianie osoby tymczasowego nadzorcy sądowego oraz informacja o uprawomocnieniu się postanowienia o zmianie sposobu zabezpieczenia przez odwołanie tymczasowego nadzorcy sądowego podlega obwieszczeniu, przy czym w postanowieniu tym należy wskazać numer licencji doradcy restrukturyzacyjnego osoby powołanej do pełnienia funkcji tymczasowego nadzorcy sądowego lub numer w KRS-ie spółki powołanej do pełnienia tej funkcji (art. 27 ust.3 w zw. z art. 268 ust. 5 p.r.). Informacja o zabezpieczeniu majątku dłużnika przez ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego (art. 41 pkt. 4 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, tj. z dnia 10 marca 2017 r., Dz.U. z 2017 r. poz. 700).

Tymczasowy nadzorca sądowy powinien przedsięwziąć wszelkie niezbędne czynności w celu zabezpieczenia majątku dłużnika dla potrzeb ewentualnego postępowania upadłościowego. W ramach tych kompetencji tymczasowy nadzorca sądowy może korzystać z różnych instrumentów prawnych. Tymczasowy nadzorca nie może w ramach swoich uprawnień wydawać poleceń dłużnikowi co do sposobu prowadzenia zarządu. Czynności tymczasowego nadzorcy sądowego wiążą się zatem z wykonywaniem kontroli. Specyfiką czynności kontrolnych jest obserwowanie zjawisk, analizowanie ich charakteru i przedstawienie dokonanych spostrzeżeń Tymczasowy nadzorca sądowy może w każdym czasie kontrolować czynności dłużnika, a także przedsiębiorstwo dłużnika. Tymczasowy nadzorca sądowy może też sprawdzić, czy mienie dłużnika, które nie jest częścią przedsiębiorstwa, jest dostatecznie zabezpieczone przed zniszczeniem. Należy przyjąć, że kontrola czynności dłużnika, dokonywana przez tymczasowego nadzorcę sądowego, może odnosić się do czynności zwykłego zarządu, ale także do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, na które tymczasowy nadzorca sądowy uprzednio wyraził zgodę. Kontrola czynności dłużnika ze strony tymczasowego nadzorcy sądowego może mieć charakter prewencyjny (przed dokonaniem czynności) lub następczy (po dokonaniu czynności).

Ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego powoduje istotne ograniczenie swobody dłużnika w dysponowaniu majątkiem. Może on zatem dokonywać czynności w zakresie zwykłego zarządu, a czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu tylko za zgodą tymczasowego nadzorcy sądowego (art. 39 ust. 1 p.r.), pod rygorem nieważności.

Tymczasowy nadzorca sądowy składa sprawozdanie ze swoich czynności za każdy miesiąc kalendarzowy pełnienia funkcji. Sprawozdanie z czynności tymczasowego nadzorcy sądowego obejmuje co najmniej wskazanie, czy dłużnik reguluje zobowiązania powstałe po złożeniu wniosku o otwarcie postępowania układowego, przytoczenie przedstawionych przez dłużnika wpływów i wydatków oraz wysokości środków pieniężnych zgromadzonych w kasie i na rachunkach bankowych na początku i końcu okresu sprawozdawczego. Należy wskazać również na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, na które tymczasowy nadzorca sądowy wyraził zgodę.

Ad. 2 Tymczasowy zarządca

Art. 286 ust. 1 p.r. W postępowaniu o otwarcie sanacyjnego sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o nadzorcy sądowym, z wyłączeniem przepisów art. 42-46 p.r., albo przez ustanowienie tymczasowego zarządcy, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o zarządcy, z wyłączeniem przepisów art. 55-59 p.r. oraz art. 61 i art. 62. p.r.

Uzasadnieniem ustanowienia tymczasowego zarządcy jest taki stan faktyczny, który wymaga zastosowania surowszego środka zabezpieczającego tj. środka, którego zastosowanie prowadzi do ograniczenia dłużnika w zarządzie jego majątkiem w większym stopniu niż poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Tymczasowy zarządca niezwłocznie obejmuje zarząd majątkiem dłużnika, który po otwarciu postępowania stanowiłby masę sanacyjną oraz zarządza nim. W sprawach dotyczących tego majątku tymczasowy zarządca dokonuje czynności w imieniu własnym na rachunek dłużnika (art. 53 ust. 1 p.r.).

Ad. 3 Zawieszenie postępowań egzekucyjnych

Zarówno w postępowaniu o otwarcie postępowania układowego, jak i w postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd może, na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego (a w postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego również na wniosek tymczasowego zarządcy), zawiesić postępowania egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania układowego lub sanacyjnego.

Zawieszenie egzekucji dotyczy wszystkich wierzytelności objętych układem, a zatem również wierzytelności publicznoprawnych. Nie dotyczy natomiast egzekucji wierzytelności pozaukładowych (np. alimentów, rent czy z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne), jak również tych, które są obejmowane układem tylko za zgodą wierzyciela, czyli pracowniczych i zabezpieczonych rzeczowo.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego jest niezbędne dla osiągnięcia celów postępowania układowego lub sanacyjnego wówczas, gdy przeprowadzenie egzekucji z majątku dłużnika mogłoby uniemożliwić skuteczne przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego, zawarcie oraz wykonanie układu.

Ad. 4 Uchylenie zajęć rachunków bankowych

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie skutkuje uchyleniem zajęć dokonanych w tym postępowaniu. Samo zawieszenie postępowania egzekucyjnego może niejednokrotnie okazać się niewystarczające dla pełnej ochrony interesów dłużnika, gdyż zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie powoduje uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych. Stąd też w art. 268 ust. 1 p.r. oraz w art. 286 ust. 2 w zw. z art. 268 ust. 1 p.r. ustawodawca postanowił, że sąd może na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy, nie tylko zawiesić postępowanie egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem, lecz również uchylić zajęcie rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania układowego. Uchylając zajęcie rachunku bankowego, sąd ustanawia tymczasowego nadzorcę sądowego, jeżeli wcześniej nie został ustanowiony. Dyspozycje dłużnika dotyczące środków na rachunku bankowym, którego zajęcie uchylono, wymagają zgody nadzorcy sądowego.