POWÓDZTWO OPOZYCYJNE

Art. 840 k.p.c

§ 1. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne;
3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
§ 2. Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.
Przepis art. 840 k.p.c. reguluje postać powództwa opozycyjnego, a mianowicie powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. W drodze tego powództwa dłużnik może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia tej wykonalności. Powództwo określone w komentowanym przepisie zapewnia dłużnikowi merytoryczną obronę przed egzekucją poprzez możliwość kwestionowania w jego drodze zasadności lub wymagalności obowiązku stwierdzonego tym tytułem.
Art. 804 k.p.c. Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym.
Powództwo opozycyjne przewidziane w art. 840 nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym lub natychmiast wykonalnym orzeczeniem sądowym. Podstawą tego powództwa nie jest bowiem właściwa dla środka zaskarżenia wadliwość orzeczenia sądowego, będącego składnikiem tytułu wykonawczego. W związku z tym na podstawie art. 840 nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia. Poprzez wytoczenie powództwa z art. 840 nie można dochodzić zmiany lub uchylenia czynności egzekucyjnych w celu zapewnienia zgodności egzekucji z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym. Celowi temu służą właściwe środki zaskarżenia jak na przykład skarga na czynność komornika.
Legitymowanym do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 840 k.p.c. jest dłużnik wymieniony w tytule wykonawczym jako zobowiązany do świadczenia (kurator tego dłużnika (art. 802 k.p.c.), spadkobiercy dłużnika, jeżeli skierowano przeciwko nim egzekucję na podstawie tego tytułu, kurator spadku lub wykonawca testamentu, kurator dla spadkobierców dłużnika (art. 819 § 2 k.p.c.) oraz – stosownie do art. 840 § 1 pkt 3 – małżonek dłużnika, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 i 7871 k.p.c.
Art. 791 k.p.c.
§ 1. Tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji także przeciwko każdemu, kto uzyskał władanie nad tym przedmiotem po wszczęciu postępowania, w którym wydano tytuł egzekucyjny.
§ 2. Tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciw dłużnikowi, lecz także przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają praw określonych przepisami o ochronie lokatorów oraz praw, które są skuteczne wobec wierzyciela. Jeżeli dłużnik twierdzi, że przysługuje mu prawo skuteczne wobec wierzyciela, komornik wstrzyma się względem niego z czynnościami egzekucyjnymi, pouczając, że w terminie tygodnia może wytoczyć powództwo o pozbawienie w stosunku do niego tytułu wykonawczego wykonalności.
§ 4.(uchylony)
§ 5. Po upływie miesiąca od daty wstrzymania czynności komornik podejmie dalsze czynności egzekucyjne w stosunku do dłużnika, chyba że postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone postanowieniem sądu o udzieleniu zabezpieczenia.
Uprawnienie do wytoczenia powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności ma również osoba wskazana w art. 791 § 1 i 2, która nie jest wymieniona w tytule wykonawczym zobowiązującym do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia jako dłużnik. Podstawą prawną takiego powództwa jest przepis art. 791 § 3 k.p.c.
Powództwo opozycyjne powinno być wytoczone przeciwko wierzycielowi, a przy wielości wierzycieli, którym wspólnie przysługują uprawnienia wynikające z tytułu wykonawczego, powinno być wytoczone łącznie przeciwko wszystkim tym wierzycielom.
Art. 825 pkt 2 k.p.c.
Organ egzekucyjny umorzy postępowanie w całości lub części na wniosek jeżeli prawomocnym orzeczeniem tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności albo orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności zostało uchylone lub utraciło moc.

Art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

Wytoczenie powództwa opartego na zaprzeczeniu treści tytułu egzekucyjnego jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy nie stoi temu na przeszkodzie niedopuszczalność drogi sądowej, powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) albo zawisłość sporu (lis pendens). Niedopuszczalne jest zaprzeczenie przez dłużnika treści administracyjnego tytułu wykonawczego, egzekwowanego w trybie sądowym, gdyż sąd nie może badać tego rodzaju obowiązku ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej.

Art. 840 § 2 k.p.c. Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.

Dłużnik nie może również w drodze powództwa opozycyjnego kwestionować treści tytułu egzekucyjnego w postaci prawomocnego orzeczenia sądowego, albowiem orzeczenie to wiąże sąd w sposób wyłączający ponowne badanie stwierdzonego w nim obowiązku. Niedopuszczalne jest również zaprzeczenie przez dłużnika obowiązkowi świadczenia wskazanego w orzeczeniu sądowym natychmiast wykonalnym, gdyż stoi temu na przeszkodzie zawisłość sporu powodująca niemożność wytoczenia pomiędzy tymi samymi stronami nowego powództwa o to samo roszczenie.

Dłużnik może zaprzeczyć treści tytułu egzekucyjnego w postaci ugody sądowej, ugody zawartej przed sądem polubownym, aktu notarialnego, bankowego tytułu egzekucyjnego oraz innego tytułu egzekucyjnego, którego treści nie chroni powaga rzeczy osądzonej bądź zawisłość sporu. 

Wytoczenie powództwa z art. 840 k.p.c. opartego na zaprzeczeniu zdarzeniom, które wystąpiły po powstaniu tytułu egzekucyjnego, jest dopuszczalne również w odniesieniu do tytułów egzekucyjnych będących orzeczeniami sądowymi. Chodzi zwłaszcza o zaprzeczenie przez dłużnika zdarzeniu, od którego uzależnione jest wykonanie tytułu egzekucyjnego, i nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności (art. 786 k.p.c) oraz zaprzeczenie zdarzeniu przejścia obowiązku stwierdzonego w tytule egzekucyjnym przy nadawaniu klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 k.p.c. i 789 k.p.c.

Art. 786 k.p.c.
§ 1. Jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Nie dotyczy to wypadku, gdy wykonanie jest uzależnione od równoczesnego świadczenia wzajemnego, chyba że świadczenie dłużnika polega na oświadczeniu woli
§ 2. Jeżeli obowiązek wypłaty wynagrodzenia zasądzonego w orzeczeniu przywracającym do pracy lub ustalonego w ugodzie jest uzależniony od podjęcia przez pracownika pracy, klauzulę wykonalności w części dotyczącej tego wynagrodzenia nadaje się po stwierdzeniu, że pracownik podjął pracę.
Art. 788 k.p.c.
§ 1. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
§ 2. Za przejście uprawnień lub obowiązków, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, uważa się również zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku lub wykonawcy testamentu, jak również wygaśnięciem funkcji tych osób.
Art. 789 k.p.c. Przepis § 1 artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, jeżeli tytuł egzekucyjny stał się prawomocny przed nabyciem.

Art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.

Katalog okoliczności, które prowadzą do wygaśnięcia zobowiązania, jest otwarty. Do zdarzeń, wskutek których zobowiązanie wygasło, wypada zaliczyć przede wszystkim wykonanie zobowiązania (art. 450 k.c.) – spełnienie świadczenia przez dłużnika, a także wydanie wyroku na korzyść jednego z dłużników solidarnych, uwzględniającego zarzuty wspólne wszystkim dłużnikom solidarnym (art. 375 § 2 k.c.), świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum – art. 453 k.c.), niemożliwość świadczenia będąca skutkiem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, potrącenie (art. 498 k.c.), odnowienie (art. 506 k.c.), zwolnienie dłużnika z długu przez wierzyciela (art. 508 k.c.). Spełnienie świadczenia, do którego doszło przed zamknięciem rozprawy, może być badane przez sąd w procesie opozycyjnym jedynie wtedy, gdy fakt ten z mocy ustawy nie mógł być przedmiotem rozpoznania w sprawie.  Wykładnia art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w jego poprzednim brzmieniu oraz współczesna regulacja zawarta w tym przepisie ma na celu wyeliminowanie z podstawy żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego orzeczenie sądowe takich okoliczności faktycznych, które zostały pominięte w postępowaniu rozpoznawczym jako spóźnione albo nie zostały w ogóle zgłoszone.

Zdarzeniami, wskutek których zobowiązanie nie może być egzekwowane, są przede wszystkim przedawnienie roszczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym (por. art. 117 § 2 k.c.), przejęcie długu przez inny podmiot oraz przejście długu na inny podmiot z mocy ustawy, a także odroczenie spełnienia świadczenia lub rozłożenie go na raty przez wierzyciela, przemijająca niemożliwość świadczenia oraz wykonanie prawa zatrzymania.

Zdarzeniem, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane, nie jest niekorzystna zmiana sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Również wejście w życie nowych przepisów prawnych, w świetle których inaczej zostały unormowane sporne zagadnienia rozstrzygnięte prawomocnym tytułem wykonawczym, nie jest w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. zdarzeniem uzasadniającym pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, chyba że nowy przepis wyraźnie stwierdza wygaśnięcie wcześniej ustalonych zobowiązań.

Sądowy tytuł wykonawczy wydany przeciwko dłużnikowi, co do którego następnie ogłoszono upadłość, nie traci z mocy prawa wykonalności w części, co do której wierzytelność nim stwierdzona została umieszczona na prawomocnej liście wierzytelności sporządzonej w toku postępowania upadłościowego. Zatwierdzona w postępowaniu upadłościowym lista wierzytelności stanowi tytuł egzekucyjny upoważniający wierzyciela do prowadzenia egzekucji.

Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Małżonek dłużnika w wytoczonym przez siebie powództwie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności może wykazywać, że wierzycielowi nie należy się świadczenie wymienione w tytule wykonawczym. Małżonkowi temu przysługują zarzuty zarówno z własnego prawa np. zarzut potrącenia własnej wierzytelności z wierzytelności wierzyciela, zarzuty wyłączające (ograniczające) odpowiedzialność małżonka dłużnika majątkiem wspólnym, jak i z prawa dłużnika (przykładowo, zarzut wykonania zobowiązania), których dłużnik wcześniej nie mógł podnieść.

Powództwo opozycyjne wytoczone przez małżonka dłużnika na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 może być oparte również na zarzutach dotyczących zdarzeń, które wystąpiły przed powstaniem tytułu egzekucyjnego. Powód może w ogóle kwestionować egzekwowane świadczenie oraz zarzucać, że nie należy się ono wierzycielowi z majątku objętego wspólnością ustawową. Uwzględnienie takiego powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 3 nie powoduje zmiany treści tytułu wykonawczego, a ogranicza jedynie krąg podmiotów, w stosunku do których można prowadzić postępowanie egzekucyjne.