Niewypłacalność firmy spowodowana COVID-19 a wniosek o ogłoszenie upadłości

  1. Po pierwsze, ustawa nie wstrzymuje w żaden sposób ogłaszania upadłości na wniosek wierzyciela niewypłacalnego dłużnika. Zatem jeżeli o upadłość przedsiębiorcy zawnioskuje jego wierzyciel, to przepisy u. COV. nie przewidują dla takiego przedsiębiorcy żadnej ochrony, niezależnie od tego czy jego niewypłacalność powstała w czasie i na skutek epidemii koronawirusa, czy też nie.
  2. Po drugie, art. 15zzra dotyczy terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe. Przepisy u. COV. ani przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS – CoV-2 nie wprowadziły żadnych zmian w kwestii stosowania i wykładni przepisów art. 299 k.s.h. oraz art. 116 – 116b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 900, dalej: o.p.).

Art. 299 k.s.h. 

§ 1. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
§ 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
§ 3. Przepisy § 1 i § 2 nie naruszają przepisów ustanawiających dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu.
§ 4. Osoby, o których mowa w § 1, nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Art. 116 o.p.
§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1)nie wykazał, że:
a)we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2019 r. poz. 243 i 326) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, albo
b)niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
2)nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
§ 1a. Jeżeli obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał i istniał wyłącznie w czasie, gdy prowadzona była egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, uznaje się, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu, o którym mowa w § 1.
§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.
§ 2a. Za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po likwidacji spółki, za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po likwidacji spółki, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a powstałe po likwidacji spółki, odpowiadają osoby pełniące obowiązki członka zarządu w momencie likwidacji spółki. Przepis art. 115 § 4 stosuje się odpowiednio.
§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.
§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji

Artykuł 299 § 1 k.s.h. ustanawia odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., których nie można zaspokoić z majątku spółki. Natomiast art. 116 o.p. ustanawia odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki członków zarządu, pełnomocnika czy też wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółki akcyjnej.

Odpowiedzialność członków zarządu z art. 299 § 1 k.s.h. jest odpowiedzialnością osobistą, subsydiarną wobec spółki, tzn. zależną od bezskuteczności egzekucji z majątku spółki.  Podstawową okolicznością uwalniającą członka zarządu od odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Niemniej samo złożenie wniosku nie uwalnia od odpowiedzialności, albowiem warunkiem egzoneracji jest, aby czynność ta została dokonana we właściwym czasie. Członek jednak tym bardziej będzie wolny od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że w czasie gdy pełnił urząd, w ogóle nie było podstaw do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Pojęcie właściwego czasu wywołuje spory w doktrynie i orzecznictwie. Pogląd dominujący przy definiowaniu właściwego czasu odwołuje się do normy przepisu art. 21 ust. 1 p.u.

Jednakże w doktrynie wyrażane są również stanowiska opowiadające się za funkcjonalną definicją “właściwego czasu”. Za funkcjonalnym ujęciem “właściwego czasu” opowiedziało się także orzecznictwo, przyjmując, że nie może być uznany za “właściwy czas” w rozumieniu art. 299 § 2 KSH moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego, a więc gdy spółka jest już bankrutem. Właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest zatem moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. W wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 15 marca 2018 r. wydanego w sprawie o sygn. akt III CSK 398/16 wskazano, że chociaż określenie „właściwy czas” do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. powinno być interpretowane z uwzględnieniem przepisów zawartych w prawie upadłościowym, to jednak nie można – dla celów jego wykładni – przenosić na grunt art. 299 § 2 k.s.h. wymagania, aby dochowany został termin określony wart. 21 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe. Właściwy czas w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. oznacza w związku z tym taki moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na co najmniej częściowe zaspokojenie jej wierzycieli w postępowaniu upadłościowym.

Innymi słowy, menedżerowie spółek w razie wystąpienia podstaw ogłoszenia upadłości powinni poważnie zastanowić się nad zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości i to pomimo obwiązywania przepisu art. 15 zzra u. COV. Nawet gdyby niewypłacalność byłaby konsekwencją kryzysu powstałego wskutek COVID-19 to norma przepisu art. 15 zzra dotyczy jedynie terminu z art. 21 ust. 1 p.u. W procesie wytoczonym przez wierzycieli zarządzanego podmiotu sąd może stanąć na stanowisku, że właściwy czas do zgłoszenia wniosku o upadłość wypadał w okresie stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego.

Reasumując zamrożenie obowiązku z art. 21 ust. 1  p.u. nie prowadzi wprost do przyjęci, że stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego nie jest “właściwym czasem” do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Strony: strona 1, strona 2