Zachowanie przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną po ogłoszeniu upadłości dłużnika

Uchwała
Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 14 czerwca 2023 r.
III CZP 84/22

Ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c.

Uchwałą  z 14 czerwca  2023 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów uznał, że ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c. tzw. skargi pauliańskiej.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).

Zgodnie z treścią przepisu art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.), powództwo (dotyczące zaskarżenia czynności upadłego) może wytoczyć syndyk.

Wskazany przepis dotyczy zarówno powództwa o ustalenie w rozumieniu art. 189 k.p.c., że dokonana przez upadłego dłużnika czynność prawna jest z mocy samego prawa bezskuteczna w stosunku do masy upadłości (art. 127 i art. 128 prawa upadłościowego), jak i uznania czynności prawnej upadłego dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c., z powodu dokonana jej z pokrzywdzeniem wierzycieli (art. 131 prawa upadłościowego).

Wskazana powyżej uchwała SN zapadła na gruncie sprawy w której bank udzielił kredytu osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Umowa kredytu została wypowiedziana z uwagi na brak płatności rat kredy.tu zgodnie z ustalonym harmonogramem spłat. Dłużnik po wygaśnięciu umowy kredytowej wyzbył się majątku a po pewnym została w stosunku do niego ogłoszona upadłość. Syndyk masy upadłości nie zdecydował się wystąpić z pozwem o uznanie czynności prawnych upadłego dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. W konsekwencji bank wystąpił z pozwem o uznanie tych czynności za bezskuteczne w stosunku do siebie jako wierzyciela. Sąd Okręgowy w Szczecinie, a następnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalają powództwo banku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro nieruchomości objęte zaskarżoną czynnością prawną wchodzą w skład masy upadłości dłużnika A. B., po ogłoszeniu jego upadłości, wyłącznie syndyk był uprawniony do wystąpienia ze skargą pauliańską. Wobec braku zaskarżenia tych czynności prawnych przez syndyka roszczenie wygasło i nie może już być dochodzone.

Bank Spółdzielczy w G. składa skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym przedstawił powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne: