Wyłączenie badania przedawnienia roszczenia w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 7 kwietnia 2022 r.
III CZP 44/22

W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym przedawniło się (art. 794 k.p.c.).

W oparciu o tytuł wykonawczy nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności wierzyciel prowadził egzekucję przeciwko dwóm dłużnikom solidarnym. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji. Kilkanaście lat później wierzyciel wystąpił o ponowne wydanie tytułu wykonawczego albowiem pierwotny tytuł wykonawczy został przez niego zgubiony.

Sąd I instancji stwierdził, że doszło do utraty dokumentu (tytułu wykonawczego). Pomimo tego uznał, że nie może uwzględnić wniosku wierzyciela z uwagi na fakt, iż doszło do przedawnienia roszczenia. Dotychczas w orzecznictwie przyjmowano, iż w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego sąd rozpoznający wniosek powinien ustalić tylko, czy doszło do utraty tytułu wykonawczego, czy nie miało miejsca jego dobrowolne wydanie dłużnikowi, i czy należność wynikająca z tytułu nie została już zaspokojona (zob. postanowienie SN z 15.2.1974 r., II CZ 11/74, Legalis). Przy czym badanie zaspokojenia wierzyciela dotyczy jedynie sytuacji, gdy wynik dotychczasowej egzekucji w postaci zaspokojenia części należności został zaznaczony w utraconym tytule wykonawczym (zob. postanowienie SN z 27.7.1971 r., II CZ 87/71, Legalis). Poza zakresem uprawnień sądu pozostaje natomiast badanie przesłanek nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności i przesłanek materialnoprawych, dotyczących zasadności wydanego tytułu egzekucyjnego (zob. postanowienie SA w Poznaniu z 11.9.2014 r., I ACz 1425/14, Legalis).

Sąd I instancji wskazał jednak, że po wejściu w życie 21 sierpnia 2019 r. art. 7821 § 1 pkt 2. k.p.c. w orzecznictwie sądów powszechnych pojawił się pogląd, iż rozwiązanie przyjęte w tej regulacji stanowi podstawę do badania w toku postępowania klauzulowego również kwestii przedawnienia roszczenia stwierdzonego tym tytułem.

Zgodnie z przepisem art. 782§ 1 ust. 2 k.p.c. sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności, jeżeli z okoliczności sprawy i treści tytułu egzekucyjnego wynika, że objęte tytułem wykonawczym roszczenie uległo przedawnieniu, chyba że wierzyciel przedstawi dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia.

Wierzyciel zaskarżył zażaleniem postanowienie Sądu I instancji. Sąd II instancji skierował do SN pytanie prawne o następującej treści: Czy w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego, uregulowanym w art. 794 KPC sąd bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym uległo przedawnieniu?

W uzasadnieniu pytania Sąd wskazał, że zastosowanie wykładni językowej art. 794 zd. trzecie k.p.c. prowadzi do wniosku, iż w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego w miejsce utraconego działanie sądu nie może wykraczać poza ustalenie faktu utraty tytułu wykonawczego. Podkreślono też, że od wejścia w życie KPC brzmienie art. 794 k.p.c. nie uległo zmianie, choć ustawodawca wielokrotnie nowelizował treści innych przepisów KPC. Brak zmiany treści art. 794 k.p.c. należy więc postrzegać jako wyraz akceptacji przez ustawodawcę przyjętego sposobu wykładni tej regulacji. W konsekwencji, wprowadzając art. 782§ 1 pkt 2 k.p.c., nie zamierzał on uprawniać sądu do badania przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego. Sąd II instancji uznał również, że odmienna interpretacja nie wynika z wykładni językowej art. 7821 § 1 pkt 2 k.p.c. W przepisie tym wyraźnie jest mowa o odmowie nadania klauzuli wykonalności, a nie o ponownym wydaniu tytułu wykonawczego. Przedmiotem postępowania klauzulowego jest nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu albo odmowa jej nadania. W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie może badać, czy zachodzą przesłanki do nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, gdyż istnienie tych przesłanek było już przez sąd badane i zostało przesądzone w sensie pozytywnym przez wydanie wierzycielowi tytułu wykonawczego, który następnie został utracony przez wierzyciela (zaginął lub uległ zniszczeniu).

Sąd pytający podkreślił jednak, że odmienny pogląd znajduje uzasadnienie w jednej z podstawowych zasad postępowania egzekucyjnego, według której przedawnienie roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym jest przeszkodą do prowadzenia tego postępowania i wyklucza uzyskanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego oraz wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub jego kontynuowanie. Istotą postępowania uregulowanego w art. 794 k.p.c. jest umożliwienie prowadzenia egzekucji przez wierzyciela, który utracił pierwotny tytuł wykonawczy, zaś celem art. 7821 § 1 pkt 2 k.p.c. jest uniemożliwienie uzyskania przez wierzyciela takiego aktu w przypadku przedawnienia roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym i tym samym wykluczenie jego przymusowego wykonania.

W następstwie wystosowanego pytania prawnego Sąd Najwyższy wydał uchwałę o następującej tezie:

W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym przedawniło się (art. 794 k.p.c.).
SN uznał, że w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie jest uprawniony do ustaleń w kwestii przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym. Wynika to z celu tego postępowania oraz z faktu, że istnienie przesłanek nadania klauzuli wykonalności było już przez sąd badane i zostało pozytywnie przesądzone przez wydanie wierzycielowi tytułu wykonawczego, który zaginął.

Do kognicji sądu w postępowaniu klauzulowym należy badanie przesłanek procesowych. Przesłanki te warunkują dopuszczalność rozpoznania kwestii nadania klauzuli wykonalności. Co do zasady nie występują w tym zakresie różnice w stosunku do przesłanek procesowych w postępowaniu rozpoznawczym (np. jurysdykcja krajowa, droga sądowa, zdolność sądowa i procesowa). Odmienność dotyczy powagi rzeczy osądzonej, gdyż postanowienia klauzulowe nie korzystają z tego waloru. 

Od przesłanek procesowych warunkujących dopuszczalność postępowania należy odróżnić przesłanki merytoryczne, od których zależy możliwość nadania klauzuli wykonalności. Są one określone w przepisach prawa procesowego statuujących normy merytoryczne będące podstawą orzeczenia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Wyznaczają one zakres kognicji w omawianym postępowaniu, stanowiąc jednoczenie podstawę wyróżniania poszczególnych funkcji tego postępowania. W dotychczasowych wypowiedziach doktryny i orzecznictwa powszechnie akcentuje się, że w przedmiotowym postępowaniu podlegają rozpoznaniu wyłącznie zagadnienia o charakterze formalnym dotyczące tytułu egzekucyjnego. Zasadniczo sąd nie jest uprawniony do badania materialnoprawnej zasadności (aktualności) roszczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym. Ocena ta może być dokonywana w procesie o pozbawienie lub ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego. Kwestie materialnoprawne są natomiast badane przez sąd do którego wpłynął wniosek o nadanie klauzuli wykonalności np. aktowi notarialnemu, w którym dłużnik poddał się egzekucji czy ugodzie zawartej przez pracownika z pracodawcą. 

Po wprowadzeniu art. 7821 k.p.c. zasadniczemu rozszerzeniu uległ zakres zagadnień o charakterze materialnoprawnym, które są rozpoznawane w postępowaniu klauzulowym. Przepisowi art. 7821 k.p.c. należy jednakże nadawać wyjątkowy charakter, co uzasadnia potrzebę jego ścisłej wykładni, uwzględniającej charakter prawny postępowania klauzulowego oraz wynikające z art. 7811 k.p.c. sposoby ustalania przesłanek odmowy nadania klauzuli wykonalności. Odmienna (rozszerzająca) wykładnia art. 7821 k.p.c. prowadziłaby do nadania postępowaniu klauzulowemu charakteru postępowania zmierzającego do ustalenia zasadności i wymagalności obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, do czego właściwe jest tylko postępowanie procesowe.