Wyłączenia z masy upadłości po wejściu w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1802, dalej: u.z.p.u.)

1a. Kwoty, o których mowa w ust. 1, podlegają corocznej waloryzacji od dnia 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent.

1b. Jeżeli po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, o której mowa w ust. 1, potrąceń i egzekucji nie dokonuje się.

2. Kwoty emerytur i rent przyznanych z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia za granicą, wolne od potrąceń i egzekucji, ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia.

3. Kwoty wolne od potrąceń i egzekucji ustala się dla emerytur i rent wraz ze wszystkimi wzrostami i zwiększeniami, dodatkami oraz innymi świadczeniami wypłacanymi wraz z emeryturą lub rentą na podstawie odrębnych przepisów, z wyłączeniem świadczeń rodzinnych oraz dodatku dla sierot zupełnych, dodatku pielęgnacyjnego, dodatku weterana poszkodowanego i dodatku pieniężnego do renty inwalidzkiej.

4. W razie zbiegu uprawnień do dwóch lub więcej świadczeń pieniężnych kwotę wolną od egzekucji i potrąceń ustala się od jednego – wyższego świadczenia.

5. W razie dokonywania potrąceń i egzekucji z części renty rodzinnej ustalanej w wysokości dla więcej niż jednej osoby uprawnionej kwotę wolną od potrąceń i egzekucji dla tej części renty ustala się proporcjonalnie do liczby osób uprawnionych do renty rodzinnej. Wynik dzielenia kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji, o której mowa w ust. 1 i 1a, przez liczbę osób uprawnionych do renty rodzinnej, po zaokrągleniu w górę do pełnych groszy, stanowi ustaloną proporcjonalnie kwotę części renty rodzinnej wolnej od potrąceń i egzekucji.

Na gruncie obecnego stanu prawnego niejasności dotyczą kwestii, ile można oddać syndykowi masy upadłościowej w przypadku ogłoszenia upadłości przez emeryta lub rencistę. Wynikają one z  tego, że problem nie jest uregulowany w przepisach wprost. ZUS stosuje więc w tym przypadku Prawo upadłościowe, Kodeks postępowania cywilnego i ustawę emerytalną.

Zdaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przypadku przekazywania części świadczenia emerytalnego do masy upadłości nie można mówić o potrąceniu lub egzekucji w rozumieniu ustawy emerytalnej na rzecz syndyka masy upadłości, gdyż syndyk masy upadłości nie został wymieniony w przepisach ustawy emerytalnej jako podmiot, na rzecz którego mogą być one realizowane. Dlatego nie ma w tym przypadku zastosowania art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, określający maksymalną kwotę potrącenia dla „innych egzekwowanych należności”. W związku z tym, iż syndyk masy upadłości nie prowadzi postępowania egzekucyjnego wobec upadłego, nie ma podstaw do określenia maksymalnej wysokości potrąceń ze świadczenia emerytalnego w wysokości 25% kwoty emerytury lub renty.
W związku z powyższym, organy rentowe Zakładu, w przypadku wystąpienia syndyka masy upadłości z żądaniem przekazywania kwot z tytułu świadczenia emerytalnego lub rentowego do masy upadłości, zobligowane są przekazywać te kwoty zgodnie z tym żądaniem, przy uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji wynikającej z art. 141 ust. 1 pkt 2 u.e.r.
Z uwagi na to, że syndycy masy upadłości w praktyce niekiedy określają zakres swojego żądania poniżej maksymalnej kwoty, która może zostać przekazana do masy upadłości (przy uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji), a niekiedy takiej kwoty w ogóle nie określają – organy rentowe Zakładu, w zależności od zakresu żądania syndyka, przekazują do masy upadłości odpowiednio kwotę wynikającą z żądania syndyka masy upadłości lub maksymalną kwotę świadczenia, która może zostać przekazana. Warto zaznaczyć, że jeśli z masy upadłości mają być zaspokajane należności alimentacyjne to syndyk może wnosić do ZUS – u aby ten przekazywał mu kwotę z uwzględnieniem granic potrąceń określonych w przepisie art. 141 ust. 1 pkt 1 u.e.r. W takim przypadku do dyspozycji  emeryta czy rencisty może pozostać zaledwie 500 zł.
Problem braku regulacji granic potrąceń w razie ogłoszenia upadłości emeryta czy rencisty został dostrzeżony przez ustawodawcę. Od 30 lipca 2020 r. zacznie obowiązywać przepis art. 141a u.e.r. Został on dodany ustawą z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 2070).
Zgodnie z tym przepisem W razie wystąpienia syndyka z roszczeniem o przekazywanie świadczeń należnych upadłemu od Zakładu do masy upadłości – przekazaniu podlega część świadczenia, pozostała po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, dokonaniu potrąceń, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1-2a i 4, ustalona w wysokości nie wyższej niż 25% świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, z zachowaniem kwoty, o której mowa w art. 141 ust. 1 pkt 2 i ust. 1a.