Śmierć dłużnika a oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania upadłościowego

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 28 stycznia 2022 r.
III CZP 36/22

Złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych.

Zgodnie z przepisem art. 30 ustawy o kosztach komorniczych z dnia 28 lutego 2018 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 210, dalej: u.k.k.) W razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia. W takim przypadku komornik nie ściąga ani nie pobiera opłaty od dłużnika, a opłatę ściągniętą lub pobraną zwraca dłużnikowi. Przepisów art. 29 ust. 1-3 nie stosuje się.

Art. 30 jest w widoczny sposób przepisem sankcyjnym wobec wierzyciela. Dlatego celowe jest uwzględnienie kontekstu jego wprowadzenia.

W uzasadnieniu do projekt ustawy o kosztach komorniczych (druk Sejmu VIII kadencji nr 1581) podano obrazowe przykłady dla wprowadzenia art. 30, jak skierowanie wniosku o wszczęcie egzekucji mimo spłaty zobowiązania czy niestaranność w określeniu osoby dłużnika, co prowadzi do wszczęcia egzekucji przeciw osobom trzecim. Nie sposób jednak pominąć, że akcentowanie, by zapobiec nadużyciu prawa do przeprowadzenia egzekucji (w tym sankcjonować nierzetelność wierzyciela przy określaniu dłużnika5), dotyczy także zapobieganiu obciążania komorników takim sprawami (zauważalnej co do powtarzalności, skoro orzeczenia na tym tle są widoczne na portalach). Wykonują oni bowiem zadania publiczne, ale w oparciu o samofinansowanie się. W konsekwencji tego – wierzyciele nie mogą oczekiwać, że komorników obciążą skutki finansowe następczego ustalenia, które powinno być przeprowadzone przed podjęciem decyzji o ryzyku prowadzenia egzekucji, zwłaszcza wobec jej odpłatnego charakteru.

Wierzyciel nie powinien więc kierować wniosku o wszczęcie egzekucji wobec dłużnika już nieżyjącego. postępowanie egzekucyjne jest niecelowo wszczęte, jeżeli już w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego czynności podejmowane przez komornika nie mogły doprowadzić do zrealizowania obowiązku objętego tytułem wykonawczym, zaś wierzyciel jeszcze przed złożeniem wniosku egzekucyjnego mógł się o tym dowiedzieć i nie składać wniosku egzekucyjnego. Z taką sytuacją mamy niewątpliwie do czynienia, gdy na przykład: dłużnik przed złożeniem wniosku egzekucyjnego spełnił świadczenie będące przedmiotem egzekucji, wierzyciel wszczyna egzekucję przeciwko dłużnikowi, który zmarł przed złożeniem wniosku egzekucyjnego. brak było podstaw do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji z uwagi na to, że wierzyciel wykorzystał tytuł wykonawczy już wcześniej skonsumowany, tytuł pozbawiony wykonalności albo, jeżeli wierzyciel wszczął egzekucję z majątku dłużnika chociaż posiadał zastaw zabezpieczający pełne zaspokojenie roszczenia, chyba że egzekucja skierowana była do przedmiotu zastawu (uchwała Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10).

Problemem niekiedy może być ustalenie przez wierzyciela, że dłużnik zmarł. W przypadku dłużnika będącego osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą taki problem jednak minimalizowany przez fakt, że wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacja o Działalności Gospodarczej podlegają informacje świadczące o śmierci przedsiębiorcy. Znalezienie zwłok lub okoliczność śmierci przedsiębiorcy w wielu przypadkach uruchamia proces, którego zwieńczeniem jest wykreślenie przedsiębiorcy z CEIDG. Inaczej jest w przypadku, gdy nastąpi skuteczne ustanowienie zarządu sukcesyjnego. Jeśli doszło do ustanowienia tego zarządu, wpis przedsiębiorcy jest nadal kontynuowany, jednak z dodatkowym oznaczeniem – “w spadku”. Dane dotyczące śmierci są wpisywane do CEIDG z urzędu, po otrzymaniu stosownych informacji od organów prowadzących ewidencję ludności.