Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 20 października 2022 r.

III CZP 104/22

​Jeżeli bezskuteczność czynności prawnej dokonanej przez dłużnika powstała z mocy prawa (art. 128 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r.) i wywiera skutek przed ogłoszeniem jego upadłości, to żądanie syndyka masy upadłości dłużnika zwrotu świadczenia wydanego drugiej stronie w wykonaniu umowy bezskutecznej względem masy upadłości, jeżeli ogłoszono upadłość obu kontrahentów, powinno nastąpić w trybie wyłączenia z masy upadłości, o ile przedmiot świadczenia jest wyodrębniony w masie upadłości, co w przypadku środków pieniężnych oznacza wymaganie wyodrębnienia w masie upadłości na osobnym rachunku bankowym.

W przeciwnym razie właściwą drogą dochodzenia tej wierzytelności jest tryb zgłoszenia wierzytelności.

Ustalenia składu masy upadłości dokonuje się przez sporządzenie spisu inwentarza (od 1 grudnia 2021 r. będące podstawą spisu inwentarza spis objętych przez syndyka ruchomości, nieruchomości, środków pieniężnych oraz przysługujących upadłemu praw majątkowych, spis ruchomości, nieruchomości oraz środków pieniężnych, których syndyk nie objął oraz należności – są sporządzane w systemie teleinformatycznym). Spisy sporządza syndyk. Jeżeli na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych syndyk ustali, że w skład masy upadłości wchodzą ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne, których syndyk nie objął, sporządza ich spis. Analogicznie syndyk postępuje wobec składników nieobjętych wskutek czynności bezskutecznych. Co ważne, w toku ustalania składu masy upadłości obowiązuje domniemanie, w świetle którego przyjmuje się, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego (art. 69 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, tekst jednolity :Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.) Ustawa przewiduje jednak instrumenty ochrony osób, którym przysługują prawa do przedmiotów znajdujących się w dniu ogłoszenia upadłości w posiadaniu upadłego. Prawo upadłościowe przewiduje, że składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości (art. 70 p.u.). Pojęcie „nienależące” jest szersze niż wyrażenie „będące własnością”, a zatem wyłączeniu podlegają nie tylko rzeczy w rozumieniu art. 45 Kodeksu cywilnego, lecz również inne prawa majątkowe, w tym składniki niematerialne,do których tytuł posiada osoba trzecia. Nie podlegają jednak wyłączeniu z masy upadłości te składniki mienia, które wprawdzie należą do osób trzecich, ale uprzednio wchodziły w skład majątku upadłego, lecz z niego wyszły wskutek dokonania czynności prawnej z mocy prawa bezskutecznej wobec masy upadłości15 albo która została uznana16 za bezskuteczną w wyniku jej zaskarżenia. Ponadto, gdyby doszło do zbycia przez dłużnika takiego mienia, świadczenie otrzymane za zbyte mienie wydaje się osobie, do której mienie to należało, jeżeli świadczenie jest wyodrębnione w masie upadłości (art. 71 ust. 1 p.u.). Analogicznie sytuacja kształtuje się, kiedy mienie podlegające wyłączeniu zbył syndyk – uprawniony może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego w zamian za to mienie (art. 71 ust. 2 p.u.). W tym drugim przypadku (zbycie przez syndyka) skuteczność żądania uprawnionego nie została uzależniona od wyodrębnienia świadczenia uzyskanego w zamian za zbyte mienie (osoba trzecia może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego w zamian za mienie zbyte przez syndyka, nawet gdyby nie było wyodrębnione w masie upadłości). Uzupełnieniem powyższych zasad jest regulacja, zgodnie z którą w sytuacji, gdy druga strona (ta, która nabyła od syndyka albo upadłego mienie nienależące do majątku upadłego) nie spełniła swojego świadczenia przed zgłoszeniem żądania przez osobę trzecią, której przysługiwało prawo do zbytego mienia, na tę osobę trzecią przechodzi prawo świadczenia, do którego zobowiązał się nabywca mienia (art. 71 ust. 3 p.u.).

Zarówno w przypadku, gdy mienie osoby trzeciej nie zostało zbyte i osoba ta żąda jego wydania, jak i w sytuacji, gdy zostało zbyte, a osoba trzecia żąda świadczenia wzajemnego otrzymanego za to zbyte mienie, ustawa nakazuje uprawnionemu jednocześnie zwrócić wydatki na utrzymanie tego mienia lub na uzyskanie świadczenia wzajemnego (art. 72 p.u.).

Wszystko co należało do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, licząc od początku tego dnia, staje się zatem masą upadłości, przy czym masę upadłości stanowi także majątek znajdujący się w posiadaniu osób trzecich a będący własnością upadłego; analogicznie – środki pieniężne na rachunkach bankowych.

Wyłączenie środków pieniężnych z masy upadłości jest możliwe, jeżeli środki te pozostają w masie upadłości i możliwe jest ich wydzielenie z tej masy. Dochodzący wyłączenia rzeczy powinien wykazać, iż przedmiot wyłączenia jest indywidualnie oznaczony i nadaje się do wydzielenia z masy.

Uchwała

Sądu Najwyższego – Izba Cywilna

z dnia 5 października 2022 r.

III CZP 101/22

Przewidziane w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 893) wyłączenie stosowania tej ustawy do długów objętych postępowaniem prowadzonym na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520), nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie na zasadach ogólnych.

Ustawa z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 893, dalej: u.n.o.t), która pierwotnie nosiła nazwę ustawy z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. z 2013 r. poz. 403), została uchwalona w celu zwalczania zatorów płatniczych.

Instrumenty prawne, którymi posłużył się ustawodawca dla realizacji celu w postaci ograniczenia zatorów płatniczych, mają różny charakter. Należą do nich zarówno instrumenty cywilnoprawne, karnoprawne (skutkiem naruszenia niektórych obowiązków dłużnika może być popełnienie jednego z typów wykroczeń opisanych w przepisach u.n.o.t., jak i administracyjnoprawne.

Najistotniejszą, z punktu widzenia celu regulacji, kategorię instrumentów służących zapobieganiu opóźnieniom w realizacji zobowiązań do zapłaty świadczeń pieniężnych wynikających z transakcji handlowych stanowią uprawnienia wierzyciela oraz skorelowane z nimi obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych. Należą do nich m.in. uprawnienie wierzyciela do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 7 i 8 u.n.o.t.) oraz, w pewnych przypadkach, także tzw. odsetek prolongacyjnych za wyznaczenie zbyt długiego terminu zapłaty (art. 5 u.n.o.t.), z którym skorelowane jest, rzecz jasna, zobowiązanie dłużnika do ich uiszczenia, uprawnienie do dochodzenia rekompensaty za koszty dochodzenia należności (art. 10 u.n.o.t.), obowiązek przestrzegania reguł w zakresie wyznaczania maksymalnych terminów zapłaty w transakcjach handlowych (art. 7 ust. 2 i 2a oraz art. 8 ust. 2 i 4 u.n.o.t.), czy uprawnienie wierzyciela do odstąpienia lub wypowiedzenia umowy w przypadku wyznaczenia terminu zapłaty przekraczającego 120 dni (art. 7 ust. 3a u.n.o.t.).

Zgodnie z przepisem art. 3 u.n.o.t.

Przepisów ustawy nie stosuje się do:

1) długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 i 2320) oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2020 r. poz. 814 i 1298);

2) umów, na podstawie których są wykonywane czynności bankowe w rozumieniu przepisów art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1896, 2320 i 2419);

3) umów, których stronami są wyłącznie podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych.

4) (uchylony)

Wyłączenie z art. 3 pkt 1 u.n.o.t. znajduje zastosowanie dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości lub, odpowiednio, otwarcia restrukturyzacji, i nie obejmuje, nieco wbrew literalnemu brzmieniu przepisu, postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości lub otwarcia restrukturyzacji.

Począwszy od dnia ogłoszenia upadłości lub otwarcia restrukturyzacji, wierzyciel nie będzie mógł naliczać dłużnikowi odsetek prolongacyjnych lub odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Powstała wątpliwość, czy wierzyciel w takiej sytuacji może naliczać odsetki ustawowe za opóźnienie. Z przytoczonej na wstępie uchwały Sądu Najwyższego wynika, że ogłoszenie upadłości dłużnika nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie na zasadach ogólnych.

Zgodnie z przepisem art. 62 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.) W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a.

Masa upadłości podlega w toku postępowania upadłościowego ciągłym przemianom. Punktem wyjścia jest dzień ogłoszenia upadłości i stan majątku w tym dniu. Wszystko co należało do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, licząc od początku tego dnia, staje się masą upadłości.

Masa upadłości obejmuje przede wszystkim majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez niego w toku postępowania upadłościowego, tj. do czasu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu, umorzeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego. Sposób, w jaki upadły nabywa majątek w toku postępowania, nie ma znaczenia. Źródłem nabycia więc mogą być zarówno zdarzenia faktyczne , jak i czynności prawne jedno- i dwustronne, dokonane inter vivos (np. darowizna) lub mortis causa (np. dziedziczenie, zapis) itp.

Następstwo prawne po osobie zmarłej ma charakter sukcesji uniwersalnej, gdyż spadkobierca na mocy jednego zdarzenia, jakim jest otwarcie spadku, wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby zmarłej. Dziedziczeniu podlegają nie tylko prawa i obowiązki spadkodawcy, ale także sytuacje prawne, w których pozostawał on w chwili śmierci. Dziedziczenie może być więc rozumiane jako wejście przez spadkobierców w prawnomajątkową sytuację zmarłego.

Artykuł 924 k.c. stanowi, że z chwilą śmierci następuje tzw. otwarcie spadku. Jest to pojęcie kluczowe dla prawa spadkowego. Otwarcie spadku to termin technicznoprawny oznaczający sytuację, w której majątek spadkodawcy przekształca się w masę majątkową zwaną spadkiem.

Natomiast przepis art. 119 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej: p.u.) stanowi, że spadek otwarty po ogłoszeniu upadłości podlega automatycznemu przyjęciu. Syndyk nie składa w tej kwestii oświadczenia, ponieważ przyjęcie spadku następuje z mocy prawa. To samo dotyczy spadku otwartego przed ogłoszeniem upadłości (art. 119 ust. 2 p.u.), gdy upadły nie zdążył złożyć oświadczenia bądź nie upłynął termin powodujący milczące przyjęcie spadku (art. 1015 § 2 k.c.).

Art. 119 ust. 2 p.u. Jeżeli otwarcie spadku nastąpiło przed ogłoszeniem upadłości, a do chwili jej ogłoszenia nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i powołany spadkobierca oświadczenia takiego nie złożył, przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio.

Oświadczenie upadłego o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, które złożono przed ogłoszeniem upadłości, jest w zasadzie wiążące w postępowaniu upadłościowym. Syndyk może natomiast zaskarżyć odrzucenie spadku dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli na podstawie art. 1024 k.c. w zw. z art. 131 p.u. Nie ma możliwości zaskarżenia prostego przyjęcia spadku. Nie pozwalają na to przepisy o skardze pauliańskiej (art. 527 i n. k.c.).

Syndyk nie może spadku odrzucić. Gdyby przyjęcie spadku było niekorzystne dla masy upadłości, to spadek może zostać wyłączony z masy upadłości na podstawie art. 121 p.u.

Art. 121 p.u.

Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 23 czerwca 2022 r.

III CZP 50/22

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 7 kwietnia 2022 r.
III CZP 44/22

W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym przedawniło się (art. 794 k.p.c.).

W oparciu o tytuł wykonawczy nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności wierzyciel prowadził egzekucję przeciwko dwóm dłużnikom solidarnym. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji. Kilkanaście lat później wierzyciel wystąpił o ponowne wydanie tytułu wykonawczego albowiem pierwotny tytuł wykonawczy został przez niego zgubiony.

Sąd I instancji stwierdził, że doszło do utraty dokumentu (tytułu wykonawczego). Pomimo tego uznał, że nie może uwzględnić wniosku wierzyciela z uwagi na fakt, iż doszło do przedawnienia roszczenia. Dotychczas w orzecznictwie przyjmowano, iż w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego sąd rozpoznający wniosek powinien ustalić tylko, czy doszło do utraty tytułu wykonawczego, czy nie miało miejsca jego dobrowolne wydanie dłużnikowi, i czy należność wynikająca z tytułu nie została już zaspokojona (zob. postanowienie SN z 15.2.1974 r., II CZ 11/74, Legalis). Przy czym badanie zaspokojenia wierzyciela dotyczy jedynie sytuacji, gdy wynik dotychczasowej egzekucji w postaci zaspokojenia części należności został zaznaczony w utraconym tytule wykonawczym (zob. postanowienie SN z 27.7.1971 r., II CZ 87/71, Legalis). Poza zakresem uprawnień sądu pozostaje natomiast badanie przesłanek nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności i przesłanek materialnoprawych, dotyczących zasadności wydanego tytułu egzekucyjnego (zob. postanowienie SA w Poznaniu z 11.9.2014 r., I ACz 1425/14, Legalis).

Sąd I instancji wskazał jednak, że po wejściu w życie 21 sierpnia 2019 r. art. 782¹ § 1 pkt 2. k.p.c. w orzecznictwie sądów powszechnych pojawił się pogląd, iż rozwiązanie przyjęte w tej regulacji stanowi podstawę do badania w toku postępowania klauzulowego również kwestii przedawnienia roszczenia stwierdzonego tym tytułem.

Zgodnie z przepisem art. 782¹ § 1 ust. 2 k.p.c. sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności, jeżeli z okoliczności sprawy i treści tytułu egzekucyjnego wynika, że objęte tytułem wykonawczym roszczenie uległo przedawnieniu, chyba że wierzyciel przedstawi dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia.

Wierzyciel zaskarżył zażaleniem postanowienie Sądu I instancji. Sąd II instancji skierował do SN pytanie prawne o następującej treści: Czy w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego, uregulowanym w art. 794 KPC sąd bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym uległo przedawnieniu?

W uzasadnieniu pytania Sąd wskazał, że zastosowanie wykładni językowej art. 794 zd. trzecie k.p.c. prowadzi do wniosku, iż w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego w miejsce utraconego działanie sądu nie może wykraczać poza ustalenie faktu utraty tytułu wykonawczego. Podkreślono też, że od wejścia w życie KPC brzmienie art. 794 k.p.c. nie uległo zmianie, choć ustawodawca wielokrotnie nowelizował treści innych przepisów KPC. Brak zmiany treści art. 794 k.p.c. należy więc postrzegać jako wyraz akceptacji przez ustawodawcę przyjętego sposobu wykładni tej regulacji. W konsekwencji, wprowadzając art. 782¹ § 1 pkt 2 k.p.c., nie zamierzał on uprawniać sądu do badania przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego. Sąd II instancji uznał również, że odmienna interpretacja nie wynika z wykładni językowej art. 782¹ § 1 pkt 2 k.p.c. W przepisie tym wyraźnie jest mowa o odmowie nadania klauzuli wykonalności, a nie o ponownym wydaniu tytułu wykonawczego. Przedmiotem postępowania klauzulowego jest nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu albo odmowa jej nadania. W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie może badać, czy zachodzą przesłanki do nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, gdyż istnienie tych przesłanek było już przez sąd badane i zostało przesądzone w sensie pozytywnym przez wydanie wierzycielowi tytułu wykonawczego, który następnie został utracony przez wierzyciela (zaginął lub uległ zniszczeniu).

Sąd pytający podkreślił jednak, że odmienny pogląd znajduje uzasadnienie w jednej z podstawowych zasad postępowania egzekucyjnego, według której przedawnienie roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym jest przeszkodą do prowadzenia tego postępowania i wyklucza uzyskanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego oraz wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub jego kontynuowanie. Istotą postępowania uregulowanego w art. 794 k.p.c. jest umożliwienie prowadzenia egzekucji przez wierzyciela, który utracił pierwotny tytuł wykonawczy, zaś celem art. 782¹ § 1 pkt 2 k.p.c. jest uniemożliwienie uzyskania przez wierzyciela takiego aktu w przypadku przedawnienia roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym i tym samym wykluczenie jego przymusowego wykonania.

W następstwie wystosowanego pytania prawnego Sąd Najwyższy wydał uchwałę o następującej tezie:

W postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie bada, czy roszczenie objęte tytułem wykonawczym przedawniło się (art. 794 k.p.c.).

SN uznał, że w postępowaniu o ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego sąd nie jest uprawniony do ustaleń w kwestii przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym. Wynika to z celu tego postępowania oraz z faktu, że istnienie przesłanek nadania klauzuli wykonalności było już przez sąd badane i zostało pozytywnie przesądzone przez wydanie wierzycielowi tytułu wykonawczego, który zaginął.

Do kognicji sądu w postępowaniu klauzulowym należy badanie przesłanek procesowych. Przesłanki te warunkują dopuszczalność rozpoznania kwestii nadania klauzuli wykonalności. Co do zasady nie występują w tym zakresie różnice w stosunku do przesłanek procesowych w postępowaniu rozpoznawczym (np. jurysdykcja krajowa, droga sądowa, zdolność sądowa i procesowa). Odmienność dotyczy powagi rzeczy osądzonej, gdyż postanowienia klauzulowe nie korzystają z tego waloru. 

Od przesłanek procesowych warunkujących dopuszczalność postępowania należy odróżnić przesłanki merytoryczne, od których zależy możliwość nadania klauzuli wykonalności. Są one określone w przepisach prawa procesowego statuujących normy merytoryczne będące podstawą orzeczenia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Wyznaczają one zakres kognicji w omawianym postępowaniu, stanowiąc jednoczenie podstawę wyróżniania poszczególnych funkcji tego postępowania. W dotychczasowych wypowiedziach doktryny i orzecznictwa powszechnie akcentuje się, że w przedmiotowym postępowaniu podlegają rozpoznaniu wyłącznie zagadnienia o charakterze formalnym dotyczące tytułu egzekucyjnego. Zasadniczo sąd nie jest uprawniony do badania materialnoprawnej zasadności (aktualności) roszczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym. Ocena ta może być dokonywana w procesie o pozbawienie lub ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego. Kwestie materialnoprawne są natomiast badane przez sąd do którego wpłynął wniosek o nadanie klauzuli wykonalności np. aktowi notarialnemu, w którym dłużnik poddał się egzekucji czy ugodzie zawartej przez pracownika z pracodawcą. 

Po wprowadzeniu art. 782¹ k.p.c. zasadniczemu rozszerzeniu uległ zakres zagadnień o charakterze materialnoprawnym, które są rozpoznawane w postępowaniu klauzulowym. Przepisowi art. 782¹ k.p.c. należy jednakże nadawać wyjątkowy charakter, co uzasadnia potrzebę jego ścisłej wykładni, uwzględniającej charakter prawny postępowania klauzulowego oraz wynikające z art. 781¹ k.p.c. sposoby ustalania przesłanek odmowy nadania klauzuli wykonalności. Odmienna (rozszerzająca) wykładnia art. 782¹ k.p.c. prowadziłaby do nadania postępowaniu klauzulowemu charakteru postępowania zmierzającego do ustalenia zasadności i wymagalności obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, do czego właściwe jest tylko postępowanie procesowe.

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 7 kwietnia 2022 r.
III CZP 63/22

1. W stosunku do byłego członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej syndyk kasy nie może domagać się wyrównania różnicy między wkładem zadeklarowanym, a wkładem wpłaconym.

2. Byli członkowie spółdzielczej kasy oszczędnościowo- kredytowej uczestniczą w stratach bilansowych kasy na zasadach określonych w stosownej uchwale walnego zgromadzenia.

3. Roszczenie spółdzielczej kasy oszczędnościowo- kredytowej o spełnienie przez byłych członków świadczenia pieniężnego z tytułu ich uczestnictwa w stratach bilansowych staje się wymagalne z chwilą wezwania ich do spełnienia tego świadczenia. W razie ogłoszenia upadłości kasy oszczędnościowo-kredytowej wezwania do spełnienia świadczenia, o którym mowa, dokonuje syndyk o ile przed ogłoszeniem upadłości walne zgromadzenie kasy podjęło uchwałę o pokryciu straty z uwzględnieniem świadczeń ze strony członków lub byłych członków kasy. Na skutek podjęcia takiej uchwały dochodzi do konkretyzacji obowiązku uczestnictwa w stratach kasy przez członków lub byłych członków kasy. 

4. Roszczenie spółdzielczej kasy oszczędnościowo- kredytowej lub jej syndyka z tytułu uczestnictwa członków kasy lub byłych członków kasy w pokrywaniu strat bilansowych jest roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej. W odniesieniu do tego typu roszczeń członkowie lub byli członkowie kasy co do zasady mają status konsumenta.

7 kwietnia 2022 r. Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne Sądu Okręgowego w Opolu dotyczące terminu przedawnień roszczeń syndyka masy upadłości spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej (sygn. akt III CZP 63/22; poprzednio III CZP 58/21). Pytania brzmiały:

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 28 stycznia 2022 r.
III CZP 36/22

Złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych.

Zgodnie z przepisem art. 30 ustawy o kosztach komorniczych z dnia 28 lutego 2018 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 210, dalej: u.k.k.) W razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia. W takim przypadku komornik nie ściąga ani nie pobiera opłaty od dłużnika, a opłatę ściągniętą lub pobraną zwraca dłużnikowi. Przepisów art. 29 ust. 1-3 nie stosuje się.

Art. 30 jest w widoczny sposób przepisem sankcyjnym wobec wierzyciela. Dlatego celowe jest uwzględnienie kontekstu jego wprowadzenia.

W uzasadnieniu do projekt ustawy o kosztach komorniczych (druk Sejmu VIII kadencji nr 1581) podano obrazowe przykłady dla wprowadzenia art. 30, jak skierowanie wniosku o wszczęcie egzekucji mimo spłaty zobowiązania czy niestaranność w określeniu osoby dłużnika, co prowadzi do wszczęcia egzekucji przeciw osobom trzecim. Nie sposób jednak pominąć, że akcentowanie, by zapobiec nadużyciu prawa do przeprowadzenia egzekucji (w tym sankcjonować nierzetelność wierzyciela przy określaniu dłużnika5), dotyczy także zapobieganiu obciążania komorników takim sprawami (zauważalnej co do powtarzalności, skoro orzeczenia na tym tle są widoczne na portalach). Wykonują oni bowiem zadania publiczne, ale w oparciu o samofinansowanie się. W konsekwencji tego – wierzyciele nie mogą oczekiwać, że komorników obciążą skutki finansowe następczego ustalenia, które powinno być przeprowadzone przed podjęciem decyzji o ryzyku prowadzenia egzekucji, zwłaszcza wobec jej odpłatnego charakteru.

Wierzyciel nie powinien więc kierować wniosku o wszczęcie egzekucji wobec dłużnika już nieżyjącego. postępowanie egzekucyjne jest niecelowo wszczęte, jeżeli już w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego czynności podejmowane przez komornika nie mogły doprowadzić do zrealizowania obowiązku objętego tytułem wykonawczym, zaś wierzyciel jeszcze przed złożeniem wniosku egzekucyjnego mógł się o tym dowiedzieć i nie składać wniosku egzekucyjnego. Z taką sytuacją mamy niewątpliwie do czynienia, gdy na przykład: dłużnik przed złożeniem wniosku egzekucyjnego spełnił świadczenie będące przedmiotem egzekucji, wierzyciel wszczyna egzekucję przeciwko dłużnikowi, który zmarł przed złożeniem wniosku egzekucyjnego. brak było podstaw do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji z uwagi na to, że wierzyciel wykorzystał tytuł wykonawczy już wcześniej skonsumowany, tytuł pozbawiony wykonalności albo, jeżeli wierzyciel wszczął egzekucję z majątku dłużnika chociaż posiadał zastaw zabezpieczający pełne zaspokojenie roszczenia, chyba że egzekucja skierowana była do przedmiotu zastawu (uchwała Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10).

Problemem niekiedy może być ustalenie przez wierzyciela, że dłużnik zmarł. W przypadku dłużnika będącego osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą taki problem jednak minimalizowany przez fakt, że wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacja o Działalności Gospodarczej podlegają informacje świadczące o śmierci przedsiębiorcy. Znalezienie zwłok lub okoliczność śmierci przedsiębiorcy w wielu przypadkach uruchamia proces, którego zwieńczeniem jest wykreślenie przedsiębiorcy z CEIDG. Inaczej jest w przypadku, gdy nastąpi skuteczne ustanowienie zarządu sukcesyjnego. Jeśli doszło do ustanowienia tego zarządu, wpis przedsiębiorcy jest nadal kontynuowany, jednak z dodatkowym oznaczeniem – “w spadku”. Dane dotyczące śmierci są wpisywane do CEIDG z urzędu, po otrzymaniu stosownych informacji od organów prowadzących ewidencję ludności.

Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 12 stycznia 2022 r.
III CZP 60/22

​W sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego strona pozwana, która na jego podstawie jest uprawniona do egzekwowania należnych jej świadczeń alimentacyjnych, jest ustawowo zwolniona od kosztów sądowych na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Zgodnie z przepisem art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 2257, dalej: u.k.s.c.)  strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych przez stronę dochodzącą roszczeń alimentacyjnych lub stronę pozwaną w sprawie o obniżenie alimentów dotyczy roszczeń przewidzianych w przepisach art. 128–144¹ oraz 27 k.r.o. Z tym jednak, że roszczenie z art. 140 k.r.o. o zwrot kosztów utrzymania i wychowania nie stanowi roszczenia alimentacyjnego.

Art. 96 ustawy o kosztach sądowych ani też orzecznictwo nie odnoszą się wprost do obowiązku ponoszenia opłat sądowych przez pozwanego/pozwaną uprawnionego/uprawnioną do alimentów.

Już w orzeczeniach wydanych w latach 90 ubiegłego stulecia SN stwierdzał, że nie może budzić wątpliwości, że przewidziane w przepisie art. 111 § 1 pkt 2 KPC zwolnienie strony dochodzącej roszczeń alimentacyjnych dotyczy zarówno powodów żądających zasądzenia bądź podwyższenia alimentów, jak i pozwanych broniących się przed żądaniem obniżenia alimentów lub ustalenia nieistnienia (wygaśnięcia) obowiązku alimentacyjnego (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 września 1997 r. I CKU 109/97 oraz Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 lutego 2015 r. III CZP 110/14). Powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego mocą którego zasądzono alimenty jest poniekąd żądaniem obniżenia alimentów lub ustalenia nieistnienia obowiązku alimentacyjnego.

Od 1 grudnia 2021 r. zaczęły obowiązywać przepisy ustawy z dnia 6 grudnia 2018 o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 1909, dalej: u.k.r.z.).

u.k.r.z. wprowadziła do procedur postępowania upadłościowego oraz  postępowania restrukturyzacyjnego nową zasadę składania pism i dokumentów wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Zgodnie z przepisami  art. 216a – 216 ac ustawy z dnia z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (dalej: p.u.)  oraz  art. 196a-196d  ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (dalej: p.r.) od 1 grudnia 2021 r.. wszelkie pisma procesowe i dokumenty w postępowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych muszą być składane wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W postępowaniu upadłościowym dla osób wymienionych w art. 216aa p.u. (oraz dla dłużnika nieprowadzącego działalności gospodarczej) przewidziany jest wyjątek od tej zasady.

Wierzyciele określonych ustawą kategorii, nie zostali objęci obowiązkiem wyłącznego wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Należą do nich wierzyciele posiadający należności ze stosunku pracy, należności alimentacyjne, renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci jak i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Ustawodawca przewidział swego rodzaju ustępstwa w celu ochrony praw wierzycieli, dla których konieczność korzystania z systemu stanowiłaby istotne ograniczenie. Wymienione wyżej osoby, zachowują możliwość składania pism w tradycyjny sposób czyli za pośrednictwem biura podawczego lub poprzez przekazanie treści wniosku czy oświadczenia w formie ustnej jego pracownikowi lub poprzez nadanie go w placówce pocztowej. Ponadto zgodnie z przepisem art. 491² ust. 3 zd. 2 p.u. Do wniosku o ogłoszenie upadłości i innych pism procesowych oraz dokumentów składanych przez dłużnika (osobę fizyczną, która nie prowadzi działalności gospodarczej) stosuje się odpowiednio przepis art. 216aa p.u. oznacza, że niewypłacalna osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej nie jest zobligowana do korzystania z systemu teleinformatycznego. Jeśli taki dłużnik zdecyduje się na złożenie wniosku w formie “tradycyjnej” to wniosek o ogłoszenie upadłości składa się na formularzu. Wzór formularza wniosku o ogłoszenie upadłości nie uległ zmianie. W dalszym  ciągu obowiązuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzorów formularzy wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej z dnia 17 grudnia 2015 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 392).

Wejście w życie nowych regulacji wiąże się z kształtowaniem praktyki sądów i organów, które stosują nowe rozwiązania. Okazało się, że sądy niektórych apelacji postępują dyskusyjnie biorąc pod uwagę sens i znaczenie wprowadzonej nowelizacji. Otóż w przypadku złożenia wniosku przez pełnomocnika dłużnika o ogłoszenie jego upadłości jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej wniosek taki jest “fizycznie” zwracany” Uzasadnieniem takiego postępowania jest to, że przepis art. 491² ust. 3 w zw. z art. 216aa p.u. ma zastosowanie do wniosków składanych “osobiście przez dłużnika” Jest to pogląd jak już wspomniano istotnie kontrowersyjny. W szczególności stoi on w sprzeczności z ciągle obowiązującym wzorem formularza wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jak i formularza wniosku dłużnika o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Jest tam możliwość zaznaczenia, że dłużnik jest reprezentowany przez pełnomocnika.