Zakaz obciążania składników majątku dłużnika hipoteką po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego, wynikający z art. 246 ust. 1 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r. poz 814 ze zm.), ma zastosowanie także do hipoteki przymusowej.
Art. 246 ust. 1 p.r.
Z wyjątkiem art. 129 ust. 1 pkt 1, obciążenie składników majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed otwarciem przyspieszonego postępowania układowego, po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego jest niedopuszczalne.
Ustawodawca zakazuje – po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego – obciążenia składników majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed otwarciem przyspieszonego postępowania układowego. Zagadnienie prawne, którym zajął się Sąd Najwyższy sprowadzało się do rozważanie czy dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika jako zabezpieczenie roszczenia w trybie art. 730 i art. 7301 k.p.c.
Zasada w przyspieszonym postępowaniu układowym jest taka, że tylko ci wierzyciele, którzy uzyskali zabezpieczenie do dnia otwarcia przyspieszonego postępowania układowego (dokonano wpisu, w niektórych wypadkach nawet jeszcze nieprawomocnego), będą mogli z niego skorzystać. Ustawodawca dopuszcza możliwości wpisania hipoteki już po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego, pod warunkiem jednak, że wniosek o wpis został złożony przez wierzyciela co najmniej 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Drugim wyjątkiem od ww. zasady jest przewidziana przez przepis art. 129 ust. 1 pkt. 1 p.r. Zgodnie z jego dyspozycją dopuszczalne jest – za zgodą rady wierzycieli – obciążenie składników masy układowej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem. W przypadku braku rady wierzycieli zgody udziela sędzia-komisarz.
W opozycji do stanowiska SN wyrażonego w przedstawionej uchwale z 26 lutego 2021 r. stoi pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie. Sąd ten w postanowieniu z 21 sierpnia 2017 r. (III APz 9/17, Legalis) wskazał, że w toku przyspieszonego postępowania układowego jest możliwe zabezpieczenie powództwa poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika. Przepis art. 246 ust. 1 p.r. odnosi się wprost jedynie do postępowania wieczystoksięgowego skutkującego wpisem hipoteki do księgi wieczystej, nie zaś do postępowania w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia pieniężnego poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej. Co istotne oba powyższe postępowania są od siebie niezależne, co oznacza, że pozytywne rozpoznanie przez sąd wniosku powoda w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia nie rodzi skutku w postaci wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Powyższe potwierdza między innymi treść art. 67 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którym do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
Przepis art. 246 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego uniemożliwia jedynie wykonanie postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia pieniężnego poprzez wprowadzenie zakazu obciążania składników majątku dłużnika, między innymi przez ustanowienie hipoteki.
Za prawidłowe należy jednak uznać stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 lutego 2021 r. Stanowi ono potwierdzenie słusznej linii orzeczniczej tego Sądu, której przejawem jest Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 stycznia 2019 r. II CSK 755/17.
W świetle art. 246 ust. 1 i 2 w zw. z art. 273 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1508 ze zm.), jeżeli wniosek dotyczył wpisu hipoteki przymusowej w stosunku do wierzytelności powstałej przed otwarciem postępowania układowego, a nie został złożony na 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego i nie zachodził wyjątek, o którym mowa w art. 129 ust. 1 pkt 1 ustawy, wpis hipoteki przymusowej był niedopuszczalny. Jeżeli natomiast wniosek dotyczył wierzytelności powstałej po otwarciu postępowania układowego lub został złożony na co najmniej 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego, nie było przeszkód do ustanowienia na składnikach masy układowej hipoteki przymusowej dla jej zabezpieczenia.
Przepis art. 246 ust. 1 p.r. stanowi o obciążaniu nieruchomości hipoteką – ustanawianiu jej na nieruchomości. Jak stanowi art. 245 k.c., do ustanowienia hipoteki niezbędne jest zawarcie umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a wierzycielem. Natomiast według art. 67 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 2204, dalej: u.k.w.h.) do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Wyraźne rozróżnienie w przepisach prawa “ustanowienia hipoteki” oraz “powstania hipoteki” wskazuje na to, że nie są to pojęcia tożsame. Do powstania hipoteki konieczne są dwie przesłanki: ustanowienie hipoteki oraz wpis hipoteki do księgi wieczystej. Niezaistnienie którejkolwiek z nich powoduje, że hipoteka nie powstanie. Wyjątek dotyczy hipoteki ustawowej, której wpis w księdze ma tylko charakter deklaratoryjny (art. 1037 § 3 k.p.c.)