Art. 49114a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 498, dalej: p.u.)
1. Sąd wydaje postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli:
1) upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
2) w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań
– chyba że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
2. Jeżeli w przypadku, o którym mowa w ust. 1, w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości, sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, w którym wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, oraz dokonuje podziału funduszy masy upadłości między wierzycieli uczestniczących w planie spłaty. Przepisu art. 49121 nie stosuje się.
3. Wydanie postanowienia o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli oznacza zakończenie postępowania.
Art. 49110 p.u.
1. Sąd umarza postępowanie na wniosek upadłego.
2. Jeżeli upadły nie wskaże lub nie wyda syndykowi całego majątku, niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd, z urzędu albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego, syndyka, a w razie potrzeby także wierzycieli, umarza postępowanie, chyba że uchybienie przez upadłego ciążącym na nim obowiązkom nie jest istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
2a.Sąd umarza postępowanie, jeżeli zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
3. Sąd nie umarza postępowania, jeżeli umorzenie postępowania mogłoby skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.
4. Na postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania przysługuje zażalenie.
5. Do postępowania wszczętego na wniosek wierzyciela przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się.
Art. 49116 p.u.
1.Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.
1a. Jeżeli w przypadku, o którym mowa w ust. 1, w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości, sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, w którym wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, oraz dokonuje podziału funduszy masy upadłości między wierzycieli uczestniczących w planie spłaty i umarza zobowiązania upadłego niewykonane w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli.
2. Umarzając zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli sąd obciąża Skarb Państwa tymczasowo pokrytymi kosztami postępowania.
2a. Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Przepis art. 49121 ust. 2 stosuje się. Przepis ust. 1a stosuje się odpowiednio.
2b. Na wniosek upadłego lub wierzyciela, o którym mowa w ust. 2a, sąd może uchylić postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustalić plan spłaty wierzycieli również po upływie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.
2c. W okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową.
2d. W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd, na wniosek upadłego, może wyrazić zgodę na dokonanie czynności prawnej, o której mowa w ust. 2c, albo zatwierdzić jej dokonanie.
2e. W okresie, o którym mowa w ust. 2c, upadły jest obowiązany składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazuje osiągnięte przychody oraz nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, jak również swoje możliwości zarobkowe, wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe. Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.
2f. W okresie, o którym mowa w ust. 2c, przepis art. 49115 ust. 6 stosuje się odpowiednio.
2g. Sąd uchyla postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, gdy w okresie, o którym mowa w ust. 2c, upadły:
1)nie złożył w terminie sprawozdania, o którym mowa w ust. 2e,
2)w sprawozdaniu, o którym mowa w ust. 2e, podał nieprawdziwe informacje, w szczególności zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe,
3)dokonał czynności prawnej, o której mowa w ust. 2c, bez uzyskania zgody sądu albo czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona,
4) ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli
– chyba że uchybienie obowiązkom jest nieznaczne lub zaniechanie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
2h.W razie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu.
2i.Jeżeli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku, o którym mowa w ust. 2a, zobowiązania upadłego ulegają umorzeniu z upływem pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Na wniosek upadłego lub wierzyciela sąd wydaje postanowienie stwierdzające umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. W postanowieniu sąd wskazuje datę umorzenia zobowiązań upadłego.
3. Przepisy art. 49121 ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.
Art. 49120 p.u.
1. W razie niewykonywania przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd z urzędu albo na wniosek wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty wierzycieli, uchyla plan spłaty wierzycieli, chyba że uchybienie obowiązkom jest nieznaczne lub dalsze wykonywanie planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Na postanowienie przysługuje zażalenie.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy upadły:
1)nie złożył w terminie sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli zgodnie z art. 49118 ust. 3;
2)w sprawozdaniu z wykonania planu spłaty wierzycieli zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe, o których mowa w art. 49118 ust. 3;
3)dokonał czynności prawnej, o której mowa w art. 49118 ust. 1, bez uzyskania zgody sądu albo czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona;
4)ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.
3. W razie uchylenia pla nu spłaty wierzycieli zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu.
Pojęcia względów (zasad) słuszności i względów humanitarnych są nieostre i niezdefiniowane w przepisach ustawy upadłościowej (p.u.).To niedookreślenie wymienionych wyżej pojęć stanowi swoistą furtkę dla dużej swobody przy ocenianiu różnych stanów faktycznych. Daje także możliwość szerokiej argumentacji zasadności oddłużenia osób względem których zachodzi przesłanka negatywna uzasadniająca odmowę ustalenia planu spłaty, umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty czy warunkowego umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty
Pojęcie względów (zasad) słuszności jest zbliżone do utrwalonego w orzecznictwie i doktrynie pojęcia “zasad współżycia społecznego”, z tą różnicą, że nie musi ono być aż tak mocno osadzone w ogólnie przyjętych, utrwalonych w społeczeństwie normach postępowania.
Do oceny, czy zachodzą względy słuszności konieczne jest zbadanie okoliczności związanych z konkretną sytuacją, życiem dłużnika, jego otoczeniem, środowiskiem, dotychczasowym postępowaniem. Jeżeli dłużnik/upadły powołuje się na nie we wniosku bądź w toku właściwego postępowania upadłościowego, sąd każdorazowo ma obowiązek dokonać ich wykładni i odnieść do twierdzeń dłużnika.
Pomimo istnienia obiektywnych przesłanek niweczących uprawnienie do oddłużenia (zarówno w drodze ustalenia planu spłat, jak i umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłat – warunkowego lub bezwarunkowego), sąd uwzględni wniosek o oddłużenie, jeżeli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Tytułem przykładu można wskazać na sytuacje, gdzie dłużnik co prawda wyzbywał się swojego majątku, ale czynił to z uzasadnionych pobudek w postaci chęci uzyskania środków na pokrycie kosztów leczenia bliskiej mu osoby.
Jeśli zaś chodzi o przyczyny umorzenia już wszczętego postępowania upadłościowego to może się np. okazać, że pomimo istotnego niedopełnienia obowiązków spowodowanego np. zaburzeniami psychicznymi upadłego (np. depresją), nieporadnością umysłową, nieuleczalną chorobą, uzasadnione jest dalsze prowadzenie postępowania upadłościowego z uwagi na względy słuszności lub względy humanitarne. Zakresy pojęć “względy słuszności” i “względy humanitarne” mogą się bowiem niejednokrotnie krzyżować.
Względy humanitarne należy odczytywać w kontekście poszanowania godności człowieka. Ustawodawca uznał, że w określonych sytuacjach odmowa wszczęcia postępowania upadłościowego/umorzenie wszczętego już postępowania/uchylenie planu spłaty może naruszać godność ludzką. Do względów humanitarnych możemy zaliczyć m.in.: chorobę dłużnika (upadłego) albo jego niepełnosprawność, konieczność podjęcia lub kontynuowania leczenia, konieczność utrzymania wielodzietnej rodziny, bezdomność. Generalnie rzecz ujmując względy humanitarne będą miały miejsce wtedy, gdy stopień ubóstwa dłużnika/upadłego jest poniżej społecznie akceptowanego poziomu.