Upadłość konsumencka w założeniu polega na likwidacji majątku upadłego dłużnika. Zliberalizowanie przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej wiązało się z wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego nowej instytucji w postaci układu w upadłości konsumenckiej. Bazą dla tej konstrukcji prawnej są przepisy art. 49122 i 49123 Prawa upadłościowego.
Ustawa z 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne uchyliła przepisy tytułu VI p.u., które regulowały instytuc je układu. Od 1 stycznia 2016 r. tj. od dnia wejścia w życie ww. ustawy instytucja układu jest normowana przez jej przepisy, a konkretnie przepisy 150 – 179 oraz 180-188 p.r.
Przepis art. 49123 p.u. odsyła do przepisów p.u. dopuszczających zawarcie układu w razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy. Z dniem wykluczenia możliwości prowadzenia postępowania upadłościowego w trybie układowym ma ono w zasadzie całkowicie likwidacyjny charakter. Wyjątkiem od zasady likwidacyjnego charakteru upadłości przedsiębiorczej jak i konsumenckiej jest właśnie możliwość zawarcia układu. Przepisy o możliwości zawarcia układu w ramach upadłości konsumenckiej opierają się na konstrukcji analogicznej do układu zawieranego w upadłości przedsiębiorców gdyż pozwalają na stosowanie przepisów Prawa restrukturyzacyjnego co do treści i warunków zawarcia układu, w sytuacji gdy postępowanie nadal ma charakter upadłościowy, a swoją funkcję zachowuje syndyk. Zgodnie z przepisem art. 266f p.u. w zakresie nieuregulowanym w tytule Va do układu i jego skutków przepisy Prawa restrukturyzacyjnego stosuje się odpowiednio, przy czym czynności zastrzeżone dla nadzorcy sądowego lub zarządcy wykonuje syndyk. Zastosowanie przepisu 49123 polega na podwójnym odesłaniu. Raz do przepisu art. 266f p.u.,a z mocy jego dyspozycji do przepisów p.r.
Przesłanki możliwości zawarcia układu w upadłości konsumenckiej
Przesłanką zwołania zgromadzenia wierzycieli celem głosowania nad układem w upadłości konsumenckiej jest uprawdopodobnienie, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele tego postępowania. Cel upadłości konsumenckiej został wyrażony w art. 2 ust. 2 p.u.: postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Układ ma zatem gwarantować przede wszystkim oddłużenie upadłego i dopiero w dalszej kolejności zaspokojenie wierzycieli w możliwie jak najwyższym stopniu. Cel układu w postaci oddłużenia jest możliwy do osiągnięcia przy wykorzystaniu instytucji układu albowiem, zgodnie z art. 156 ust. 1 pkt. 3 p.r. propozycje układowe mogą przewidywać zmniejszenie wysokości zobowiązań dłużnika ergo umorzenie ich przez wierzycieli.
Poza uprawdopodobnieniem, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele upadłości konsumenckiej wnioskujący o zwołanie zgromadzenia wierzycieli powinien również uprawdopodobnić, że układ zostanie przyjęty przez wierzycieli i wykonany.
Układ w upadłości konsumenckiej ogłoszonej na wniosek wierzyciela dłużnika
Od 1 stycznia 2016 r. zgodnie z art. 491 ust. 3 p.u,, wniosek może złożyć dłużnik, a z uwzględnieniem art. 8 i 9 p.u. również wierzyciel. Legitymacja wierzyciela do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej ma charakter czasowy. Jest przyznana na rok od dnia wykreślenia z właściwego rejestru (CEiDG) dłużników, będących osobami fizycznymi albo rok od dnia zaprzestania prowadzenia takiej działalności, gdy dłużnik nie był wpisany do tego rejestru. W wypadku wspólników osobowych spółek handlowych, odpowiadających za zobowiązania całym swoim majątkiem i wspólników spółki partnerskiej, termin ten wynosi rok od dnia wykreślenia osoby fizycznej z KRS. Wraz z wejściem w życie p.r. zmianie uległy zasady prowadzenia postępowania upadłościowego w stosunku do dłużnika z wniosku wierzyciela. W świetle art. 49122 ust. 5 PrUp w wypadku postępowania wszczętego na wniosek wierzyciela, każdy z wierzycieli ma prawo złożyć propozycje układowe (art. 266a ust. 2 PrUp). W takim wypadku sędzia-komisarz może zwołać zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że układ zostanie przyjęty przez wierzycieli i wykonany (art. 266c ust. 1 PrUp). W sytuacji, gdy wniosek jest popierany przez wierzyciela lub wierzycieli posiadających łącznie co najmniej 50% sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom uprawnionym do głosowania nad układem, sędzia-komisarz zaś obligatoryjnie zwołuje zgromadzenie wierzycieli (art. 266c ust. 2 PrUp). bjęcie wierzytelności dłużnika układem może być dla niego korzystne. Dłużnik, z uwagi na art. 49114a p.u. może nie mieć możliwości skorzystania z oddłużenia, w tym również po wykonaniu planu spłaty. W takiej sytuacji, tylko wykonanie układu daje szanse na umorzenie części zadłużenia w ramach układu. Podkreślić przy tym trzeba, że zawarcie układu w wypadku wniosku wierzyciela nie wymaga zgody dłużnika, a kontrola możliwości wykonania układu dokonywana jest wyłącznie przez sędziego-komisarza. To wierzyciele mają więc zasadniczy wpływ na warunki układu.
Termin do złożenia wniosku o zwołanie zgromadzenia wierzycieli celem zawarcia układu
Sąd upadłościowy ogłaszając upadłość konsumencką stwierdza w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, że postępowanie obejmuje likwidację majątku upadłego. W tym postanowieniu sąd upadłościowy nie może rozstrzygnąć o możliwości zawarcia układu albowiem zwołanie zgromadzenia wierzycieli celem zawarcia układu nie jest kompetencją sądu upadłościowego, ale sędziego-komisarza, który jest powoływany dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości (art. 49122 ust. 1 PrUpN). Wnoszenie o dopuszczenie do zawarcia układu we wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej (w innym piśmie składanym w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości) jest przedwczesne. Od daty ogłoszenia upadłości rozpoczyna się termin. quo do złożenia wniosku o zwołanie zgromadzenia wierzycieli celem głosowania nad układem. Terminem końcowym do wystąpienia z takim wnioskiem jest zaś chwila zakończenia likwidacji masy upadłości. Zgodnie z art. 49122 ust. 2 p.u., zwołując zgromadzenie wierzycieli sędzia-komisarz może wstrzymać likwidację majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje upadły.
Konstrukcja układu w upadłości konsumenckiej wymaga od dłużnika podjęcia uprzednich konsultacji negocjacji ze swoimi wierzycielami. Pozwoli to na uprawdopodobnienie, że ewentualny układ zostanie przyjęty i w wykonany. Należy też rozważyć, czy treść zaproponowanych propozycji a tym samym ewentualny układ, będzie dla upadłego bardziej korzystna niż likwidacja jego majątku i obowiązek świadczeń, jakie mogą być nałożone na niego w planie spłaty wierzycieli. Wypracowany na zgromadzeniu wierzycieli projekt układu może zostać przyjęty wyłącznie za zgodą upadłego, chyba że postępowanie upadłościowe zostało wszczęte na wniosek wierzyciela upadłego konsumenta.