Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 października 2016 r. III CZP 41/16
Jeżeli komornik zajął na podstawie art. 845 § 2 k.p.c. ruchomości będące we współwładaniu dłużnika i jego małżonka pozostających we wspólności ustawowej, małżonkowi nieobjętemu tytułem wykonawczym przysługuje – w zależności od zgłaszanych zarzutów – powództwo przewidziane w art. 841 k.p.c., jeżeli zarzuca naruszenie przepisów prawa materialnego lub skarga na czynności komornika, jeżeli zarzuca naruszenie przepisów postępowania egzekucyjnego.
Sąd Najwyższy w uchwałą z dnia 5 października 2016 r., sygn. akt III CZP 41/16 wyraził stanowisko, że jeżeli komornik zajął na podstawie art. 845 § 2 k.p.c. ruchomości będące we współwładaniu dłużnika i jego małżonka pozostających we wspólności ustawowej, małżonkowi nieobjętemu tytułem wykonawczym przysługuje – w zależności od zgłaszanych zarzutów – powództwo przewidziane w art. 841 k.p.c., jeżeli zarzuca naruszenie przepisów prawa materialnego lub skarga na czynności komornika, jeżeli zarzuca naruszenie przepisów postępowania egzekucyjnego.
Uchwała ta zapadła na skutek pytania prawnego Sądu Okręgowego w Sieradzu
Czy po zajęciu przez komornika ruchomości będących we współwładaniu dłużnika i jego małżonka pozostających we wspólności ustawowej w razie sprzeciwu tego małżonka niebędącego współdłużnikiem, służy mu prawo do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie postępowania egzekucyjnego w tym zakresie (art. 825 pkt 3 k.p.c.), czy też powództwo przeciwegzekucyjne (art. 841 § 1 k.p.c.)?
Tytuł wykonawczy przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim nie uprawnia do prowadzenia egzekucji z majątku objętego wspólnością ustawową bez nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi tej osoby. Aby uzyskać taką możliwość, wierzyciel musi uzyskać klauzulę wykonalności również przeciwko małżonkowi – w przeciwnym razie będzie mógł zaspokoić się tylko z majątku osobistego dłużnika. Zgodnie z przepisem art. 787 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Jak wynika z przywołanego przepisu warunkiem uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest udowodnienie przez wierzyciela, że czynność, do której wierzytelność się odnosi, została dokonana za zgodą tego małżonka. W tym zakresie wierzyciel może posłużyć się zarówno dokumentem urzędowym, jak i prywatnym. W takim przypadku wystarczy, że np. małżonek wyraził swoją zgodę, składając podpis na egzemplarzach umowy, którą strony zawarły, a z której ta wierzytelność wynika.
W wypadku gdy zostaje wydana klauzula z art. 787 k.p.c., drugiemu małżonkowi przysługuje powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności tylko wówczas, gdy twierdzi, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, ale te, z którymi mógł wystąpić jego współmałżonek.
Natomiast w sytuacji, gdy egzekucja została wszczęta także przeciwko małżonkowi dłużnika bez uzyskania klauzuli wykonalności w trybie art. 787 k.p.c., małżonek ten może domagać się umorzenia egzekucji na podstawie art. 825 pkt 3 k.p.c., a nie zwolnienia od egzekucji na podstawie art. 841 k.p.c.
Jeżeli zaś w toku postępowania egzekucyjnego, opartego na tytule egzekucyjnym opatrzonym klauzulą wykonalności z art. 787 k.p.c., zajęto przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego małżonka – dłużnika, to małżonek ten może wytoczyć powództwo z art. 841 § 1 k.p.c. o zwolnienie tego przedmiotu od egzekucji
Nie znamy jeszcze uzasadnienia uchwały SN z 5 października 2016 r. wydaje się jednak przesądzać ona to, że małżonek nie może w ramach podnieść zarzutu naruszenia jego praw w świetle art. 41 par. 2 i 3 k.r.o. Do tego celu służy powództwo interwencyjne przewidziane przez przepis art. 841 k.p.c. Przedmiotem skargi na czynność komornika mogą być tylko zarzuty procesowe oparte na naruszeniu przez komornika przepisów dotyczących zajęcia przedmiotów stanowiących majątek wspólny, a więc przepisu art. 845 par. 2 k.p.c. Dopuszczalność podnoszenia zarzutów naruszenia prawa materialnego w ramach skargi na czynność komornika była wprost przewidziana przez przepis art. 767[1] par. 1 k.p.c.