Odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o. za długi spółki z o.o.
Uchwała
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 1 grudnia 2017 r.
III CZP 65/17
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który objął tę funkcję wtedy, gdy spółka była niewypłacalna, ponosi odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 ksh za długi spółki powstałe po objęciu przezeń funkcji, także wtedy, gdy zgłoszony przez niego wniosek o ogłoszenie upadłości spółki zostałby oddalony na tej podstawie, że majątek spółki nie wystarczyłby na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego lub wystarczyłby jedynie na zaspokojenie tych kosztów.
Uchwałę podjęto w odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Warszawie:
- czy w ramach odpowiedzialności z art. 299 § 1 ksh odpowiadają członkowie zarządu, którzy nie złożyli we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości w sytuacji całkowitej niewypłacalności spółki i zaciągania przez nich nowych zobowiązań? - czy niewystąpienie we właściwym czasie przez członków zarządu spółki z o.o. o ogłoszenie upadłości wywołuje szkodę jej wierzyciela (art. 299 § 2 ksh), gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, a na skutek opóźnienia dochodzi do powstania wobec spółki nowych zobowiązań, które nie powstałyby gdyby ten wniosek został złożony w terminie, chociażby pozwany członek zarządu wykazał, że nawet w sytuacji dopełnienia przez zarząd prawem nałożonych obowiązków stopień zaspokojenia wierzyciela byłby identyczny?
Sąd Rejonowy oddalił powództwo A. L. sp. z o.o. w W. przeciwko pozwanym J. K. i R. R. o zapłatę kwoty 71 245, 50 zł odsetkami ustawowymi i kosztami procesu. Z uzasadnienia wyroku wynika, że powodowa spółka dochodziła roszczenia przeciwko pozwanym z mocy art. 299 § 1 ksh. Pozwani pełnili funkcje członków zarządu spółki Przychodnia Zdrowia E. sp. z o.o.w czasie, kiedy istniały zobowiązania tej ostatniej wobec powodowej spółki. Egzekucja prowadzona przeciwko spółce na podstawie czterech tytułów wykonawczych okazała się bezzskuteczna.
Pozwani w sprawie bronili się zarzutem, że w sprawie zachodzi przesłanka egzoneracyjna wskazana w art. 299 § 2 ksh. Twierdzili, że pomimo niezgłoszenia przez nich wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego powodowa spółka nie poniosła szkody.
Sąd Rejonowy podzielił stanowisko pozwanych i uznał, że powództwo było bezzasadne w całości. Sąd ustalił, że powodowa spółka wykazała przesłanki z art. 299 § 1 ksh. Opierając się na niekwestionowanej przez strony opinii biegłego uznał natomiast, że powódka nie mogła uzyskać wyższego zaspokojenia w przypadku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez zarząd spółki Przychodnia Zdrowia E. sp. z o.o. w okresie, kiedy pozwani byli jego członkami. Ustalił, że powodowa spółka, gdyby pozwani niezwłocznie po objęciu funkcji złożyli wniosek o ogłoszenie upadłości, nie uzyskałaby żadnego zaspokojenia. W chwili objęcia przez pozwanych funkcji członków zarządu spółka przez nich zarządzana była bowiem całkowicie niewypłacalna. W przypadku zgłoszenia przez nich wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, spółka nie pokryłaby nawet kosztów postępowania upadłościowego i dlatego wniosek taki byłby oddalony przez sąd upadłościowy. Z tego względu należało uznać, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez pozwanych we właściwym czasie nie spowodowało szkody po stronie powodowej, gdyż w wypadku zgłoszenia przez nich takiego wniosku, roszczenia powódki nie uległyby zaspokojeniu w większym zakresie, a nadto brak zgłoszenia przedmiotowego wniosku nie obniżył potencjału majątkowego spółki.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie występuje zagadnienie prawne i przedstawił je Sądowi Najwyższemu. Sąd II instancji zauważył, że w orzecznictwie odnoszącym się do pojęcia szkody (art. 299 § 2 ksh) są pewne rozbieżności.
Odpowiedzialność z art. 299 § 1 ksh ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej, przy czym specyficzna postać szkody jest tu domniemywana. Brak szkody oznacza, że delikt członka zarządu polegający na niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego nie zmniejszył możliwości zaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki
Z brakiem mamy przede wszystkim do czynienia w sytuacji w której nawet gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości (o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, czy o zatwierdzenie układu) został zgłoszony we właściwym czasie, to i tak zostałby oddalony ze względu na fakt, że majątek spółki z o.o. nie wystarczał na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Pod przesłankę tę podpada również sytuacja, w której wniosek ten co prawda zostałyby uwzględniony, ale wierzytelność podmiotu występującego z roszczeniem na podstawie art. 299 § 1 ksh tak nie zostałaby zaspokojona.
W wyroku SN z dnia 12 kwietnia 2012 r. II CSK 390/11 zostało przedstawione stanowisko, że szkoda, o której mowa w art. 299 § 2 in fine ksh odpowiada różnicy w potencjale majątkowym spółki, jaka wystąpiła, a do jakiej nie doszłoby, gdyby we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości. Zdaniem Sądu Najwyższego członek zarządu odpowiada jedynie za taką część należności, jaką otrzymałby wierzyciel w zainicjowanym we właściwym czasie postępowaniu upadłościowym. Z kolei w wyroku SN z dnia 10 lutego 2011 r. IV CSK 335/10 stwierdzono, że członek zarządu spółki z o.o. może uwolnić się w części od odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 ksh poprzez wykazanie, że stopień zaspokojenia wierzyciela byłby identyczny także w sytuacji zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, a ponadto art. 299 ksh w sposób samodzielny i wyczerpujący reguluje odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania, zarówno pod względem podmiotowym jak i przedmiotowym, stąd też, ze względu na brzmienie art. 2 ksh, nie jest możliwe odpowiednie stosowanie art. 362 kc.
Zgodnie z wyżej przedstawionym stanowiskiem w ramach odpowiedzialności z art. 299 § 1 ksh nie odpowiadają członkowie zarządu, którzy nie złożyli we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości – w sytuacji całkowitej niewypłacalności spółki w chwili objęcia przez nich funkcji i zaciągania przez nich nowych zobowiązań. Słuszne byłoby także uznanie, że w takiej sytuacji niewystąpienie we właściwym czasie przez członków zarządu spółki z o.o. o ogłoszenie upadłości nie wywołuje szkody jej wierzyciela (299 § 2 ksh), kiedy pozwany członek zarządu jedynie wykaże, że nawet w sytuacji dopełnienia przez zarząd prawem nałożonych obowiązków stopień zaspokojenia wierzyciela byłby identyczny.
Istnieje jednak pogląd, iż szkodę powoduje sam fakt zaciągania zobowiązań przez niewypłacalną spółkę — w takim przypadku szkodę wywołuje brak wniosku o stwierdzenie upadłości, a na skutek opóźnienia spółka zadłuża się jeszcze bardziej.
W wyroku z dnia 4 lipca 2013 r. I CSK 646/12, SN uznał, że niewystąpienie we właściwym czasie przez członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o ogłoszenie upadłości wywołuje szkodę jej wierzyciela, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, a na skutek opóźnienia dochodzi do powstania wobec spółki nowych zobowiązań, które nie powstałyby gdyby wniosek ten został złożony w terminie. Sąd Najwyższy wyraził aprobatę dla poglądu, że przesłanka egzoneracyjna, określona w końcowej części art. 299 § 2 ksh, nie zachodzi w sytuacji odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. za zobowiązania spółki, które nie powstałyby, gdyby członek zarządu wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, gdyż w takim wypadku szkoda wierzyciela spółki w postaci pogorszenia lub utrudnienia możliwości jego zaspokojenia jest bezpośrednim skutkiem zaniechania tego ostatniego. W razie zgodnego z prawem zachowania członków zarządu spółki, wierzyciel nie miałby w ogóle wierzytelności, a skoro ją nabył na skutek ich zaniechania a jej wyegzekwowanie okazało się niemożliwe, to poniósł szkodę.