Czy z uwagi na niekonstytucyjność przepisów art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939), jest dopuszczalna skarga o wznowienie postępowania w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności na bankowy tytuł wykonawczy?
Dnia 6 czerwca 2018 r. Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały
Postanowienie
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 6 czerwca 2018 r.
III CZP 2/18
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 14.4.2015 r., P 45/12 stwierdzający niezgodność art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128) z Konstytucją RP i odraczający utratę mocy obowiązującej przepisów wywołuje skutek wyłącznie na przyszłość, dlatego nie jest dopuszczalna skarga o wznowienie postępowania w sprawie nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu wydanemu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a przed utratą mocy obowiązującej tych przepisów.
Art. 96 ustawy prawo bankowe
1.Na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne.
2. W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia, oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku.
3. W przypadku egzekucji przeciwko kilku osobom lub z kilku części składowych majątku dłużnika można wystawić dalsze tytuły egzekucyjne.
Art. 97 ustawy prawo bankowe
1.Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.
2. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności. Dłużnik może się również poddać egzekucji wydania rzeczy, w przypadku gdy ustanowiono zastaw rejestrowy lub dokonano przeniesienia własności w celu zabezpieczenia roszczenia.
3. Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności, o której mowa w ust. 1, sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia.
Wyrok
Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 14 kwietnia 2015 r.
P 45/12
TK po rozpoznaniu, z udziałem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Koninie, czy art. 96, art. 97 i art. 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.) są zgodne z art. 2, art. 9, art. 32, art. 45, art. 91, art. 175 i art. 177 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),
orzeka:
I. Art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 128) są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
II. Przepisy wymienione w części I tracą moc obowiązującą z dniem 1 sierpnia 2016 r.
Ponadto postanawia:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2017 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie odrzucił skargę „H.” spółki jawnej w likwidacji w S., M. N. oraz G. B. o wznowienie postępowania i nakazał zwrócić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie na rzecz skarżących
kwotę 50 zł tytułem opłaty od skargi. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał, że w dniu 25 sierpnia 2016 r. dłużnicy „H.” spółki jawnej w likwidacji w S., M. N. oraz G. B. wnieśli skargę o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem referendarza sądowego z dnia 6 czerwca 2013 r. w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Sąd Rejonowy uznał, że skarga podlegała odrzuceniu jako niedopuszczalna, ponieważ postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie i nie rozstrzyga sporu merytorycznie. Wobec tego Sąd Rejonowy odrzucił skargę na zasadzie art. 410 § 1 kpc. Postanowienie powyższe zaskarżyli skarżący. Zarzucili naruszenie art. 399 § 2 w zw. z art. 4011 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, iż wznowienie postępowania w sprawie nadania klauzuli wykonalności na bankowy tytuł egzekucyjny jest niedopuszczalne oraz naruszenie art. 410 § 1 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i odrzucenie skargi o wznowienie postępowania jako niedopuszczalne. Wskazali, że wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2015 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt P 45/12 orzekł, iż art. 96 ust.1 i art. 97 ust.1 ustawy Prawo bankowe były niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Postanowił też, że przepisy te tracą moc obowiązującą z dniem 1 sierpnia 2016 r. W jego ocenie nowelizacja k.p.c. z dnia 22 grudnia 2004 r. polegająca na dodaniu § 2 do art. 399 kpc, dopuszczającego wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem, prowadzi do wniosku, że obecnie utracił aktualność pogląd wykluczający generalnie możliwość wznowienia w postępowaniu egzekucyjnym.
Sąd Rejonowy uznał, że skarga o wznowienie postępowania nie ma zastosowania do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Wskazał, iż za takim stanowiskiem przemawia argument, że postępowanie klauzulowe nie rozstrzyga sporu merytorycznie, a jedynie jest postępowaniem formalnie umożliwiającym wszczęcie i przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego. Tym samym postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie, ponieważ nie następuje w postępowaniu rozpoznawczym. Natomiast skarga o wznowienie postępowania przysługuje jedynie od orzeczenia prawomocnego, które zawiera rozstrzygnięcie co do istoty sprawy. Za takim stwierdzeniem przemawia ugruntowane stanowisko judykatury, które znalazło odzwierciedlenie m.in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 1973 r. sygn. akt I Cz 152/72 oraz uchwale z dnia 4 sierpnia 2006 r. sygn. akt III CZP 51/06. Także skarżący przyznają, że przed wejściem w życie wskazanej wyżej nowelizacji k.p.c. w doktrynie i orzecznictwie powszechnie przyjmowano, że wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne w postępowaniu egzekucyjnym. Wskazywano, iż nadanie klauzuli wykonalności następuje w postępowaniu pomocniczym, które jest postępowaniem uzupełniającym. Trzeba odrzucić wykładnię zmierzającą do uznania za kończące postępowanie w sprawie takich orzeczeń, które zamykają tylko jakiś fragment sprawy lub jej boczny nurt, rozstrzygają kwestię wpadkową albo finalizują postępowanie pomocnicze bądź czynności przygotowawcze. Za przyjęciem trafności stanowiska sądu pierwszej instancji przemawia także pogląd w orzecznictwie, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający
niezgodność przepisu z Konstytucją RP i odraczający utratę mocy obowiązującej przepisu wywołuje skutek wyłącznie na przyszłość. Przeciwne stanowisku Sądu Rejonowego zdanie, które przyjęli skarżący, znajduje oparcie w poglądzie, że skoro w art. 4161 k.p.c. przewidziano możliwość uchylenia prawomocnych postanowień niekończących postępowania w sprawie, wydanych na podstawie przepisów niekonstytucyjnych, przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o wznowieniu postępowania, na podstawie art. 13 § 2 k.p.c., to trudnym do zaakceptowania jest założenie, że wznowienie postępowania jest możliwe jedynie w przypadku postanowień kończących postępowanie w sprawach, których dotyczy art. 399 § 2 k.p.c., a już nie do postanowień w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności.
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98 – dalej: „ustawa nowelizująca”), która dodała art. 399 § 2 k.p.c., nie było wątpliwości, że skarga o wznowienie postępowania nie była dopuszczalna od orzeczenia rozstrzygającego o kosztach postępowania (rozpoznawczego i egzekucyjnego), a także od postanowienia wydanego w postępowaniu egzekucyjnym.
Ustawą z 22.12.2004 r., znowelizowano treść art. 4011 k.p.c., dopuszczając wznowienie w oparciu o przyjętą w tym przepisie podstawę postępowań zakończonych również postanowieniami (orzeczeniami verba legis). W konsekwencji uzupełniono treść komentowanego przepisu o § 2, umożliwiając wznowienie postępowania na podstawie określonej w art. 4011 k.p.c.. Umożliwiono również uchylenie lub zmianę postanowień niekończących postępowania w sprawie wydanych na podstawie aktu prawnego zakwestionowanego przez Trybunał (art. 359 § 2 k.p.c.), wprowadzono osobny środek prawny w postaci skargi o uchylenie postanowienia niekończącego postępowania w sprawie wydanego na podstawie aktu prawnego zakwestionowanego przez Trybunał (art. 4161 k.p.c.) i rozszerzono możliwość wznowienia postępowania o przypadki, w których na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na podstawie aktu normatywnego zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny w trybie art. 4161 KPC (art. 403 § 4 k.p.c.). Kolejną zmianą było wydłużenie terminu do złożenia skargi opartej na podstawie uregulowanej w art. 4011 KPC (art. 407 § 2 k.p.c.). Unormowania te tworzą spójny system sanacji konstytucyjnej postępowań sądowych.
W rezultacie powyższej zmiany, skarga o wznowienie postępowania może być wniesiona w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem z przyczyn określonych zarówno w art. 401, 403, jak i w art. 4011 k.p.c., a także w sytuacji opisanej w art. 403 § 4 k.p.c.. Z kolei w odniesieniu do postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem, wniesienie skargi o wznowienie postępowania jest dopuszczalne jedynie na podstawie ujętej w art. 399 § 2 k.p.c.
W doktrynie pojawiły się stanowiska, zgodnie z którymi dopuszczalne jest wniesienie skargi o wznowienie postępowania od postanowienia sądu o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.
Za powyższym stanowiskiem zdaniem ww. przedstawicieli doktryny przemawiają następujące argumenty.
Po pierwsze, wniesienie tego rodzaju skargi jest dopuszczalne w świetle wykładni językowej art. 399 § 2 k.p.c. i art. 4011 k.p.c. Zgodnie z ich treścią dopuszczalne jest wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem w przypadku, gdy TK orzekł o niezgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, na podstawie których wydano orzeczenie. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w analizowanym stanie faktycznym. Wyrok TK wyeliminuje z polskiego porządku prawnego art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego, które stanowiły podstawę wydania BTE, wobec którego następnie sąd wydawał postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności.
Po drugie, przepisy te nie zawierają w swojej treści żadnego ograniczenia co do zakresu postępowań uregulowanych w k.p.c., do których mogą znaleźć zastosowanie. Nie ma zatem żadnych przeszkód, aby w oparciu o odesłanie zawarte w treści art. 13 § 2 k.p.c. znalazły one zastosowanie do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności BTE.
Po trzecie, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w judykaturze i doktrynie, art. 399 § 2 k.p.c. będzie miał zastosowanie wyłącznie do postanowień kończących merytorycznie postępowania w sprawie. Nie będzie on miał zastosowania do postanowień wpadkowych, kończących wyłącznie pewien etap postępowania. Postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności BTE ma charakter postanowienia kończącego merytorycznie postępowanie w sprawie. Rozstrzygnięcie sądu wydane na podstawie art. 7862 k.p.c. kończy bowiem postępowanie klauzulowe wywołane wnioskiem banku o nadanie klauzuli wykonalności BTE. Jest ono jedynym orzeczeniem merytorycznym, jakie sąd wydaje w tym postępowaniu.
Po czwarte, wykluczenie możliwości wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem sądu o nadaniu klauzuli wykonalności BTE nie tylko pozostawałoby w sprzeczności z art. 399 i art. 4011 k.p.c., ale także w istotny sposób osłabiałoby praktyczne znaczenie wyroku TK eliminującego z porządku prawnego BTE. Należy bowiem podkreślić, że to właśnie możliwość wniesienia tego rodzaju skargi może stanowić jedyny środek obrony, jaki może służyć dłużnikowi „skrzywdzonemu” postępowaniem banku wystawiającego BTE.
